Dossier Voeding en gezondheid

Veranderend dieet én bewustzijn

Over de jaren heen zijn onze Westerse diëten, voedingsgewoonten en -patronen veranderd. Vandaag is er binnen onze maatschappij een groeiend besef van en interesse in evenwichtige voeding en de rol ervan in kader van onze (mentale en fysieke) gezondheid. In ons dagelijks leven neemt de relatie voeding en gezondheid dan ook steeds meer een prominente rol in. Door o.a. toenemende media-aandacht, vrijwel ongelimiteerde keuzes aan (vaak nieuwe) voedingsproducten en voortschrijdende wetenschappelijke kennis over deze relatie, zal dit bewustzijn in de maatschappij enkel nog toenemen.

Via allerlei (al dan niet wetenschappelijk onderbouwde) kanalen komt dit onderwerp dus steeds vaker figuurlijk op ons bord terecht. Maar hoe kunnen we de bomen door het bos nog zien? Of moeten we zeggen: de aardappel door de puree? Er leven heel wat vragen:

• Wat is nu wel of niet gezonde voeding, of moeten we eerder spreken van evenwichtige voeding en gebalanceerde voedingspatronen?
• Wat met zogenaamde superfoods, hoe super zijn die?
• Zijn er officieel erkende gezondheidsclaims?
• Wat goed is voor mij, is dat ook goed voor mijn buur?
• Kan je als producent zomaar alle kanten uit?
• Is voeding met een perfecte score op nutritioneel vlak (in theorie) ook geschikt in de praktijk (technisch-functioneel) om smakelijke voedingsproducten mee te maken?
• En wat met voedselveiligheid?

En alsof het nog niet complex genoeg is… hoe kunnen we ervoor zorgen dat nutritioneel adequate voeding in voldoende mate kan worden geproduceerd om de groeiende wereldbevolking te voeden, tegen een eerlijke en toegankelijke prijs, binnen een duurzame context? Bovendien gaat het hierbij niet om een statisch, maar om een dynamisch gegeven met een brede waaier aan interagerende factoren en actoren, over tal van disciplines heen.

Hoe zit de vork écht aan de steel?

Ondanks het groeiend besef en de toenemende aandacht voor evenwichtige voeding heeft onze maatschappij te kampen met malnutritie. Het gaat hierbij zowel om onder- als overvoeding (!). In beide gevallen zorgt een ongebalanceerd dieet ervoor dat niet voldaan wordt aan de dagelijkse nutritionele behoeftes. Dit draagt op zijn beurt direct of indirect bij tot het optreden van voedselgerelateerde chronische ziektebeelden. Denk hierbij maar aan de toename van mensen met obesitas, diabetes, cardio-vasculaire ziekten,…

De nutritionele behoeften van de mens in het algemeen of van welbepaalde leeftijds- en doelgroepen (vb. kinderen of zwangere vrouwen), werden reeds in kaart gebracht en kunnen geraadpleegd worden in wetenschappelijke naslagwerken, bv. van de Wereldgezondheidsorganisatie.

Maar bij het interpreteren van deze info en aanbevelingen moet je rekening houden met verschillen in biobeschikbaarheid en/of -activiteit naargelang de voedselmatrix waarin deze nutriënten voorkomen.

We eten geen ingrediënten, we eten maaltijden

Interacties tussen componenten onderling of met de voedselmatrix, invloed van verwerking die zowel nutritioneel positief (vb. verhoogde biobeschikbaarheid) als negatief (vb. verlies van gezondheidsbevorderende componenten) kan zijn, invloed op en van onze darmflora, … het zijn allemaal factoren die de invloed van voeding op onze gezondheid tot een complex gegeven maken en verder onderzoek binnen verschillende domeinen en disciplines noodzakelijk maken.

En 'we' zijn allemaal anders

Hoewel evenwichtige voeding een cruciale rol speelt voor ieder van ons, verschillen de algemene behoeften van doelgroep tot doelgroep of van individu tot individu, bijvoorbeeld in het kader van ziektebeelden, leeftijd of activiteit (vb. sporters). Een voldoende hoge en nutritioneel adequate inname van eiwitten is bijvoorbeeld een aandachtspunt voor het toenemend aantal ouderen in onze bevolking, waar sarcopenie of verlies van spiermassa/-functie kan voorkomen. Het aanreiken van smaakvolle, herkenbare en kauwbare voedingsmiddelen voor mensen met slik-/kauwproblemen zoals Parkinsonpatiënten, is een ander voorbeeld.

Opportuniteiten en obstakels

Gelukkig biedt ons agrovoedingssysteem voldoende opportuniteiten voor het aanreiken van de nodige opties om een evenwichtig dieet te kunnen samenstellen in functie van onze behoeften. De primaire plantaardige en dierlijke sectoren kunnen voldoende, hoogkwalitatieve grondstoffen leveren met een brede waaier aan voedingsstoffen en gezondheidsbevorderende componenten. De volgende schakels in de keten kunnen die primaire grondstoffen stabiliseren zodat hun kwaliteit behouden blijft en verder verwerken, wat de biobeschikbaarheid van bepaalde gewenste voedingscomponenten zelfs kan doen toenemen.

Natuurlijk opereren deze actoren binnen een wettelijk, cultureel en economisch kader dat kansen schept maar ook obstakels creëert: wetgeving, voedselzekerheid, duurzaamheid, prijssetting, marketing, culturele gewoonten, verdienmodellen, economische rendabiliteit, enz.

Dit alles maakt dat het domein 'gezonde voeding' een bijzonder complex gegeven is waarbij zowel sociale als technologische wetenschappen aan bod komen.

De rol van ILVO: veld-tot-vork benadering

Binnen ILVO worden brede systeemdenkoefeningen uitgevoerd over het thema voeding en gezondheid. Daarin brengen onderzoekers uit verschillende disciplines samen in kaart wat ILVO al aan onderzoek doet, welke onderzoeksopportuniteiten nog onbenut zijn, welke expertise en infrastructuur/tools daarvoor nodig zijn en welke randvoorwaarden en mogelijke partners/consortia er zijn. Deze systeemdenkoefeningen leidden al tot de publicatie van twee reviewartikels rond nutritioneel evenwichtige voeding begin 2020:

• Review 'Opportunities within the Agri-food System to Encourage a Nutritionally Balanced Diet – Part I'
• Review 'Opportunities within the Agri-food System to Encourage a Nutritionally Balanced Diet– Part II'

Food Pilot

Op vlak van verwerking, ontwikkeling van innovatieve producten en productieprocessen beschikt ILVO met de Food Pilot over een uniek Living lab. Dit applicatie- en analysecentrum werd opgericht door Flanders’ FOOD en ILVO, en biedt de agrovoedingsindustrie tal van mogelijkheden om haar producten en processen te ontwikkelen met behulp van hoogtechnologische, semi-industriële verwerkingsapparatuur en analyses.

• Specifiek in het kader van het Convenant Evenwichtige Voeding, een engagement binnen de Belgische voedingsindustrie, droeg de Food Pilot reeds bij tot zout-, suiker- en vetreductie van voedingsmiddelen met aandacht voor de nodige aspecten waaronder bijvoorbeeld voedselveiligheid (zoutreductie versus conservatie).
• In 2020 werd de operationele capaciteit van de proeffabriek verder uitgebreid om extracties en opzuiveringen te kunnen uitvoeren van functionele componenten uit primaire grondstoffen of neven- en reststromen.
• Nog in 2020 werd een innovatieve eiwitonderzoekslijn ingericht om op ILVO onderzoek te kunnen doen naar eiwitdiversificatie 'van veld tot bord': van de productie van alternatieve eiwitrijke grondstoffen zoals peulvruchten tot de productie van een smakelijk, gezond en duurzaam eindproduct.

Meer succesverhalen van innovaties dankzij samenwerking met de Food Pilot lees je in de brochure 'Aan de slag in de Food Pilot'

Bekijk hieronder een interview met ILVO afdelingshoofd Lieve Herman (Technologie & Voeding) over 9 jaar Food Pilot en haar ambities voor de toekomst van de pilootfabriek (2020).

Breed netwerk

ILVO heeft niet de ambitie om zelf klinisch gezondheidsonderzoek te doen, maar zoekt naar allianties met de gezondheidssector. Zo zette ILVO een belangrijke stap als medeoprichter van NuHCaS, een open onderzoeks- en innovatiecentrum dat de disciplines Nutrition, Health en Care samenbrengt in een systemische benadering. Binnen dit zorgplatform gaat de aandacht vooral naar het optimaliseren van het voedingspatroon en -aanbod in de zorgsector en het vermijden van malnutritie.

Via samenwerking met de speerpuntcluster voor de (agro)voedingsindustrie, Flanders’ FOOD, is ILVO ook ingebed in een industriegedreven netwerk met focus op groei en innovatie. ILVO participeert in tal van projecten onder de gemeenschappelijke noemer ‘impact van voeding op de gezondheid’.

Tot slot is ILVO betrokken bij heel wat nationale en internationale projecten en heeft het een uitgebreid (inter)nationaal netwerk van kennisinstellingen, beleidsorganen en bedrijven binnen het volledige agrovoedingssysteem. Hierdoor hebben de onderzoekers voeling met de noden van de verschillende actoren. Via co-creatie, multi-actor processen en systeembenaderingen helpen ze bestaande uitdagingen, mogelijke oplossingen en hun onderlinge relaties in kaart te brengen en het draagvlak ervan te maximaliseren. Ook de vertaalslag van wetenschappelijk onderbouwde kennis naar de praktijk wordt hierdoor verzekerd.

In een notendop…

Het dieet van de consument en de impact ervan op zijn gezondheid en bij uitbreiding op onze omgeving, moet bekeken worden met een holistische bril. Door deze holistische benadering wil ILVO op een objectieve manier wetenschappelijk gefundeerde resultaten en kennis genereren ten dienste van de plantaardige en dierlijke productie, de voedingsindustrie, de consument en de maatschappij in het algemeen. Het is hierbij belangrijk om optimaal en complementair samen te werken met partners en bedrijven, om de kansen op meerwaardecreatie binnen Vlaanderen te vergroten. Om er tot slot voor te zorgen dat gezonde voeding ook duurzaam is, in de brede zin van het woord, zet ILVO in op de implementatie van levenscyclusanalyse (LCA) in het onderzoek.

ILVO wil met dit onderzoek bijdragen aan nutritioneel evenwichtige, smaakvolle, gezonde en veilige voeding voor een groeiende wereldbevolking en dit binnen een duurzaam en economisch rendabel kader

Lees ook deze dossiers

• Darmgezondheid: ILVO’s darmgezondheidsplatform heeft als doel de link tussen voeding en gezondheid te onderzoeken door het darmmicrobioom en andere fysiologische parameters in humane modellen en onder gecontroleerde omstandigheden op te meten, in een multi-omics benadering.
• Doelgroepenvoeding: Aangepaste voeding voor mensen met neurologische aandoeningen
• Smaak en geur: Gezonde voeding moet lekker zijn, anders zal niemand het eten. Daarom zijn ook smaak en geur van belang.
• Voedselveiligheid en Allergenen: Beide belangrijke basisvoorwaarden wanneer we spreken over gezonde voeding.