Dossier Voeding: plantaardige en alternatieve eiwitten
Onze maatschappij verandert, en zo ook onze eetgewoontes. De groep mensen die op zoek gaan naar vegetarische en vegan voeding groeit steeds meer. Maar welke plantaardige en alternatieve eiwitten zijn er beschikbaar? Hebben die dezelfde voedingswaarde? En welk onderzoek moet er nog uitgevoerd worden?
Wat doet ILVO?
-
In de Food Pilot heeft ILVO een volledige eiwit onderzoekslijn voor onderzoek van primair product tot eindproduct
-
Onderzoek naar verschillende eiwitbronnen zoals peulvruchten, macro- en microalgen, microbiële eiwitten, zaden, … en hun eigenschappen
-
Valorisatie van bepaalde reststromen van de voedselverwerking die nog zeer eiwitrijk zijn
-
De haalbaarheid in Vlaanderen bestuderen en veredeling van eiwitrijke teelten zoals soja, kikkererwt en quinoa
Vraag naar alternatieve eiwitten in Vlaanderen stijgt
Eiwitten of proteïnen zijn, net als koolhydraten en vetten, macronutriënten. In het lichaam dienen ze onder andere als bouwstoffen. De mens haalt zijn dagelijks portie vooral uit vlees, gevogelte, vis, zuivelproducten, peulvruchten en noten. Maar de vraag naar alternatieve eiwitten groeit sterk, en dat zowel bij consumenten als producenten. Het eten van alternatieve eiwitten kan gebeuren omwille van een bepaald voedingspatroon zoals vegan, vegetarisch of flexitarisch, om dierenwelzijn-, duurzaamheids- of gezondheidsredenen of gewoon omdat het lekker is.
Voor de conventionele dierlijke eiwitbronnen zoals zuivel, vlees, vis of eieren kijken we terug op een eeuwenoude kennistraditie. Daarentegen is werken met alternatieve eiwitbronnen minder vanzelfsprekend. Er ontbreekt kennis over plantaardige eiwitten, microbiële eiwitten of eiwit uit (micro)algen of insecten. Door onderzoek met verschillende partners probeert ILVO deze kennishiaten op te vullen.
ILVO engageert zich in het onderzoek naar eiwitdiversificatie. De geleidelijke diversificatie eiwitten zal op termijn zorgen voor een hogere beschikbaarheid van en kennis over alternatieven voor dierlijke eiwitten.
Welke uitdagingen brengt eiwitdiversificatie met zich mee? Welk onderzoek moet er nog uitgevoerd worden?
Producenten en verwerkers die op die nieuwe (niche)markten willen inspelen hebben behoefte aan overzichtelijke, wetenschappelijk gecontroleerde, technische informatie. Enkele uitdagingen waar onderzoek naar gebeurt, zijn:
- Hoe reageren de alternatieve eiwitten op verwerking? Dat het eiwit uit een kippenei stolt bij het koken, dat is al lang geweten, maar wat doen de eiwitten uit bv. soja, erwten of lupine? Welke plantaardige eiwitten reageren op een vergelijkbare manier als dierlijke eiwitten, en welke net niet?
- Hoe smaakt het eiwit uit bv. quinoa of bonen en wat is het mondgevoel?
- Welke voedingswaarde hebben ze, en dat zowel op macro- als micro-niveau?
- Welke slimme combinaties van eiwitbronnen zijn er om alle essentiële aminozuren op te nemen?
- Zijn de eiwitten vlot verteerbaar? En is er risico op allergische reacties bv. noten en insecten?
- Hoe reageert de consument op de eiwitten?
- Kunnen de eiwitten gemakkelijk verwerkt worden, of zijn er eventuele (microbiologische of chemische) gevaren aan verbonden
- Wat is de totale milieu-impact van eiwitten, van teelt tot eindproduct? (levenscyclusanalyse of LCA)
Welke planten(soorten) komen in aanmerking als eiwitleveranciers?
Bruikbare eiwitten worden in veel verschillende plantensoorten terug gevonden. Hoe hoger het aandeel eiwit is, hoe interessanter. Maar niet alleen het aandeel van eiwit is van belang. Ook de samenstelling van de eiwitten, die bestaan uit aminozuren, is van belang. Er zijn 22 verschillende aminozuren, onderverdeeld in essentiële en niet-essentiële aminozuren. Het lichaam kan zelf niet-essentiële aminozuren aanmaken, maar voor de essentiële aminozuren moeten we rekenen op ons voedsel. Eiwitten rijk aan essentiële aminozuren zijn dus veel interessanter in de eiwitdiversificatie.
In tegenstelling tot vlees en zuivel hebben plantaardige eiwitbronnen zelden een volledig aminozuurprofiel, wat wil zeggen dat niet alle essentiële aminozuren aanwezig zijn. Door de lagere gehaltes aan bepaalde hoeveelheden essentiële aminozuren is er nood aan slimme combinaties, zoals de combinatie rijst (rijk aan methionine en cysteïne, en arm aan lysine) en bonen (arm aan methionine en cysteïne, en rijk aan lysine).
Eiwitrijke planten zijn onder meer peulvruchten zoals soja, edamame, kikkererwten, linzen, erwten, (veld)bonen en lupine. Daarnaast zijn er ook bepaalde (pseudo)graangewassen zoals quinoa met een hoog aandeel aan hoogwaardige eiwitten die rijk zijn aan essentiële aminozuren. Maar eiwitten zijn ook terug te vinden in zaden, pitten en noten zoals zonnebloempitten of walnoten.
Sommige van deze teelten hebben hun weg naar de Vlaamse velden al gevonden, andere teelten zitten nog in onderzoeksfase. Voor de teelt van deze planten rekenen we op onze landbouwers. Om hun verder te helpen bij deze nieuwe teelten doet ILVO niet alleen onderzoek naar de verwerking en de eigenschappen van de plantaardige eiwitten, maar ook naar de noden, vereisten en veredeling van de verschillende soorten planten. Met de kennis die tijdens het onderzoek vergaard wordt, kunnen de teelten in het veld optimaal gekweekt worden voor een maximaal rendement.
Andere alternatieve eiwitbronnen
Naast plantaardige eiwitten zijn er nog andere alternatieve bronnen van eiwitten. Zo kunnen bepaalde insecten zoals sprinkhanen, krekels en meelwormen een rijke bron van eiwitten zijn, of (micro)algen. Maar ook microbiële eiwitten of eiwitten ontstaan uit fermentatie horen bij dit lijstje. Waar bij plantaardige eiwitten het aandeel en de inhoud van de eiwitten afhankelijk zijn van de plantensoort kunnen microbiële eiwitten biochemisch gestuurd worden en zo gemaakt worden dat ze optimaal passen binnen een bepaald dieet of voor een bepaalde verwerking nadien.
Consumentenacceptatie
Bij eiwitten afkomstig van plantaardige bronnen is de overgang voor de consument klein en herkenbaar. Bij eiwitten afkomstig van insecten of uit fermentatie ligt dit anders. Hier is het dan ook belangrijk dat eigenschappen zoals smaak, kleur, geur en textuur mee in de verschillende onderzoeken worden opgenomen. Ook de herkenbaarheid van het eindproduct speelt een rol zo is bv. vegetarisch fijngehakt van Quorn® (mycoproteïnes) herkenbaar omdat het doet denken aan dierlijk gehakt.
Duurzame eiwitten
De productie van dierlijke eiwitten heeft een impact op dierenwelzijn, milieu en klimaat waardoor ze soms een negatieve stempel krijgen.. Maar ook alternatieve bronnen van eiwitten hebben een impact en daarom is het ook belangrijk om de nodige aandacht te besteden aan duurzaamheid. Hoeveel energie vragen eiwitten die uit een fermentatietank komen? Wat is de impact van bepaalde teelten op grond of omgeving? Welke bemesting vragen de planten? Hebben insecten voldoende aan een aantal reststromen of moeten er specifieke zaken aanwezig zijn die misschien de mogelijk positieve impact helemaal onderuit halen? Stoot de productie van alternatieve eiwitten ook broeikasgassen uit? Met de eiwitdiversificatie is het de bedoeling om meer en andere eiwitten te produceren met minder impact. Indien dit niet kan, dan moet er verder gekeken worden naar andere alternatieven of optimalisatie van de huidige productiemethodes.