Dossier Soja

Soja?

Soja is een subtropisch eenjarig vlinderbloemig gewas. De bonen van de plant bestaan voor bijna 20% uit olie en iets minder dan 80% uit droge stof, waarvan ongeveer de helft eiwitten zijn. Wereldwijd is het een van de belangrijkste gewassen, met Zuid-Amerika en de VS als grootste producenten. Soja-olie is de meest geconsumeerde plantaardige olie wereldwijd, met schroot als bijproduct dat een bestemming krijgt als krachtvoer in de veehouderij.

• Oorsprong: China
• Productie: 340 miljoen ton (2016, FAO)
• Areaal: 120 miljoen ha (8% landbouwareaal)

Soja is een populair gewas omdat de bonen enerzijds een hoog eiwitgehalte hebben en anderzijds een goede eiwitsamenstelling. Van alle plantaardige eiwitten is soja een van de weinige die alle essentiële aminozuren bevat. Daarenboven is soja goed verteerbaar en rijk aan vitaminen en mineralen.

• 90% van de sojabonen wordt geperst tot olie
• 10% wordt verwerkt als volledige boon

De sojaplant

De sojaplant (Glycine max (L.) Merr.) stamt vermoedelijk af van een wilde peulvrucht uit Centraal-China. Ongeveer 3000 jaar geleden werden in Noord-China al de eerste sojabonen geteeld. Na WOII ontwikkelde de Verenigde Staten zich tot de grootste sojaproducent. Om aan de toenemende vraag uit Europa en Azië eind jaren ’60 te kunnen voldoen is de productie in Zuid-Amerika enorm toegenomen.

Soja is een subtropisch éénjarig vlinderbloemig gewas dat behoort tot de familie Fabaceae en is gekend om zijn bonen. Deze bonen bestaan voor ongeveer 18% uit olie en 72% droge stof waarvan ruim de helft eiwitten zijn. De olie afkomstig van de bonen is de meest geconsumeerde plantaardige olie wereldwijd. Het schroot dat overblijft is de belangrijkste eiwitbron voor onze veestapel. Van alle plantaardige eiwitten is de eiwitsamenstelling van soja de enige die 'volledig' is, dit wil zeggen dat soja alle essentiële aminozuren bevat. Bovendien is soja goed verteerbaar en rijk aan vitaminen en mineralen.

De sojaplant kan tot twee meter hoog worden, maar de gangbare rassen blijven meestal kleiner dan één meter. De bladeren zijn drie- of zelden vijftallig en kleine paarse of witte zelf bestuivende bloemen ontwikkelen zich in de oksels van de bladeren. Na de bloei vormen zich peulen met één tot vier bonen. De bijna ronde bonen zijn veelal lichtgeel maar kunnen ook bruin, groen of zwart zijn met gele, bruine of zwarte hilum ‘navel’. De bladeren vallen af voordat de peulen rijp zijn.

Soja in veevoeder en humane voeding

Vlaanderen heeft door zijn intensieve veehouderij een grote vraag naar eiwitrijke voedergewassen. En naast het intussen klassieke gebruik van soja in veevoeder grijpt ook de mens zelf alsmaar vaker naar sojaproducten in de winkelrekken. Maar door het gebrek aan eigen geteelde eiwitrijke gewassen is Vlaanderen sterk afhankelijk van de import van soja uit voornamelijk Zuid-Amerika. In België gaat het om zo’n 700.000 ton (Rapport Departement Landbouw en Visserij, 2016).

Is soja-import nog verantwoord?

De grote vraag naar eiwitrijke gewassen zorgt al jaren voor fikse prijsstijgingen en marktspeculatie. Bovendien roept de import van soja maatschappelijk en ecologische vragen op. Er wordt aan grootschalige ontbossing gedaan om aan de stijgende vraag naar soja te kunnen voldoen. Ontbossing zorgt voor een verlies van de biodiversiteit, erosieproblemen, klimaatverandering en ook sociale problemen voor de bevolking, waardoor steeds groter verzet tegen deze praktijken ontstaat. De consument hecht bovendien steeds meer belang aan het sluiten van de kringlopen, en vraagt vooral in Europa steeds vaker GGO-vrije soja, die amper geteeld wordt in soja-exportlanden.

Het is dan ook niet verwonderlijk dat er alsmaar meer vraag is naar lokaal geproduceerde verantwoorde grondstoffen. De teelt van soja in Vlaanderen kan aan deze noden voldoen.

ILVO onderzoekt en ondersteunt Vlaamse sojateelt

Door de afhankelijkheid van ingevoerde eiwitrijke voedergewassen zijn reeds diverse initiatieven opgestart. Uit onderzoek is gebleken dat lokale voedergewassen niet kunnen tippen aan de voedingswaarde van soja. Daarom zijn in verschillende West-Europese landen proeven opgezet om soja te telen in onze gematigde streken. De eerste resultaten zijn alvast veelbelovend en uitnodigend: geen ziektedruk, behoorlijke eiwit- en vetproductie en een aanvaardbare afrijping. Mits voldoende kweekkracht, met specifieke selectie voor NW-Europa, vergroot de kans dat binnen enkele jaren misschien wel eigen soja kan worden geteeld met financieel interessante opbrengsten.

Rassenproeven

Het werk dat ILVO verricht om een rendabele en duurzame Vlaamse sojateelt realiteit te maken is tweeledig. Enerzijds startte ILVO in 2012 al met het onderzoeken van sojateelt in België. Op 1 november 2013 ging het IWT-project ‘Introductie van sojateelt in Vlaanderen’ van start met als projectpartners ILVO, KU Leuven en Inagro. Tijdens een vierjarig onderzoek (2013-2017) werd het potentieel van sojateelt voor onze regio onderzocht. De focus lag voornamelijk op teelttechniek, rassenkeuze en gewasbescherming. Ook de rendabiliteit werd onder de loep genomen.

Rassenproeven met verschillende vroeg afrijpende sojarassen toonden duidelijk het potentieel aan van sojateelt in onze regio. Over de jaren 2014-2017 werden 34 rassen gescreend waarvoor een gemiddelde opbrengst in de proeven van ongeveer 3,5 ton sojabonen/ha (15% vocht) gerealiseerd werd. De kwaliteit van de bonen was van een goed niveau met gemiddeld 39% eiwit en 21% olie. Vlaamse sojabonen met een eiwitgehalte van 42% komen in aanmerking voor de verwerking tot humane voedingsproducten door Alpro.

> Bekijk ook de Rassenlijst website

Pioniersproject

Een tweede VLAIO-project ‘Naar een duurzame en rendabele sojateelt in Vlaanderen’ ging van start op 1 november 2019. Deel van dat project is de opgedane kennis over soja telen in Vlaamse gronden op te schalen naar een praktijkomgeving. Daarom ging ILVO op zoek naar pionierboeren die mee de introductie van soja in Vlaanderen wilden versnellen. In het voorjaar van 2020 begonnen zo'n 35 sojapioniers voor het eerst met de teelt van enkele hectaren soja. Zij werden door ILVO en Arvesta begeleid in alle stappen van de teelt, en deelden in ruil hun teeltervaringen met ILVO, die zo de praktijkervaringen in kaart kon brengen.

Zo combineert ILVO het onderzoek naar de meest optimale rassen, technieken en gewasbescherming voor sojateelt in onze regio met een langzame introductie in praktijkvelden. Hoewel de teelt veelbelovend lijkt met voordelen voor klimaat en milieu, moeten nog veel knelpunten aangepakt worden eer soja als gangbare teelt in Vlaanderen geïntroduceerd kan worden.

Volg de vorderingen van het ILVO-soja-onderzoek