Dossier Authenticiteit van voedingsproducten

Voedingsetiketten: een bron van info

Authenticiteitsonderzoek focust op de vraag of de origine, samenstelling of productiewijze van een grondstof of voedingsproduct overeenkomt met wat vermeld staat op het etiket. Eet of drink jij wel wat je denkt te eten/drinken?

Bekijk de reportage over authenticiteitsonderzoek in het ILVO melklabo en lees verder onder de video.

Voedingsproducenten zijn niet vrij in wat ze op hun etiketten printen. Dit wordt bepaald in Europese wetgeving. Maar soms gebeuren daar inbreuken tegen. In het geval van een bewuste inbreuk gaat het vaak over verdunning, gebruik van een goedkoper ingrediënt, vermelden van een incorrecte soortnaam, incorrecte aanduiding van de gebruikte technologie of verkeerde aanduiding van de geografische afkomst. Maar soms gebeuren inbreuken ook onbewust of ongewild, bijvoorbeeld omdat men op zoek moet naar een alternatieve grondstof door beperkte voorraden, of omdat grondstoffen moeilijk van elkaar te onderscheiden zijn.

‘Valse’ voeding opsporen

Inbreuken tegen de etiketteringsregels zijn concurrentievervalsend en bedriegen de consument. Daarom zijn verschillende labo’s in Europa door de overheden gemachtigd om dit op te volgen. Ook ILVO doet aan authenticiteitsonderzoek in opdracht van het Federaal Voedselagentschap FAVV. Omdat elke mogelijke inbreuk op de authenticiteit van een product onderzocht moet worden op een specifieke manier, beschikt ILVO over een breed gamma van chemische, enzymatische, biochemische, immunologische en moleculaire methoden.

Hieronder krijgt u een kort overzicht van deze verschillende methoden.

Morfologie: visuele identificatie

De meest voor de hand liggende methode om ruwe grondstoffen voor voeding te identificeren is via de morfologische kenmerken die typisch zijn voor de soorten en rassen in kwestie, bijvoorbeeld de structuur van het vlees of de vorm van de vis. Deze beproefde methode vereist bovenal goed opgeleide specialisten in goed uitgeruste labo’s.

DNA technieken: snel en accuraat

Wanneer vissen gefileerd worden of vlees gemalen wordt zijn de morfologische kenmerken niet meer aanwezig. Identificatie moet dan gebeuren via DNA gebaseerde methodes. Daarvoor doen wetenschappers beroep op DNA databanken waarin de DNA sequentie van een heleboel soorten (dieren, maar ook planten, schimmels, …) raadpleegbaar is. De authenticiteitsonderzoeker kiest in dat geval een aantal genen waarvan hij weet dat ze typerend zijn voor een bepaalde soort, en kijkt of de genen in het verwerkte product overeenkomen met de genen in de databank. Dat proces noemen we DNA barcoding.

Ook wanneer meerdere soorten in voedingswaren verwerkt worden, zoals bijvoorbeeld het geval is in een vispannetje of lasagne, kunnen wetenschappers hun toevlucht nemen tot DNA technieken. In dat geval zullen ze gebruik maken van Next Generation Sequencing (NGS) om alle DNA fragmenten simultaan te sequeneren.

Bekijk de reportage over het opsporen van visfraude, lees verder onder de video.

Biomerkers als verklikkers van soort maar ook van origine en behandeling

Je kan ook naar eiwitten, vetzuren of ander biomoleculen kijken die sterk verschillen afhankelijk van de soort, origine en/of behandeling die ze ondergaan hebben. Deze ‘biomerkers’ laten toe om geavanceerde analysetechnieken zoals chromatografie, spectroscopie of massaspectrometrie te gebruiken om efficiënt, nauwkeurig en selectief fraude op te sporen en de geografische oorsprong, het genetische ras en zelfs het landbouwsysteem te identificeren. Zo kan, door de veranderingen in de biochemische samenstelling die optreden bij een verhittingsproces, aan de hand van HPLC-technieken de hittebehandeling van melk geëvalueerd worden. Ook near-infrared (NIR) spectroscopy en hyperspectrale beeldvorming (HSI) worden gebruikt, in combinatie met chemometrie.

Spectrometrische vingerafdruk

Voorbeelden van succesvolle toepassing van de technieken NIR en HSI zijn het opsporen van fraude in plantaardige olie, koffie, granen, vlees en vis. Elk voedings- of voedermiddel heeft immers een karakteristiek spectrum, een spectrometrische vingerafdruk die identificatie en differentiatie mogelijk maakt. Variatie in het absorptie of radiatie spectrum bij bepaalde golflengtes zijn gelinkt aan de chemische samenstelling van het product. Door NIR te combineren met HSI kunnen nog extra uiterlijke (kleur, vorm) kenmerken worden toegevoegd aan mathematische modellen.

Het grote voordeel van deze techniek is het gebruiksgemak en het feit dat er geen staalvoorbereiding nodig is. We noemen dat een niet-invasieve analysetechniek. Doordat de apparatuur bovendien compacter wordt en analyses vanop afstand mogelijk worden, bijvoorbeeld door een hyperspectrale sensor te implementeren in een verwerkingslijn, wordt het denkbaar om authenticiteitscontrole te doen op de plaats van voedselproductie of -verwerking zelf.

Welke expertise biedt ILVO aan?

Ras- en soortechtheid bij plantaardige gewassen (gras, hop)

Naast morfologische determinatie beschikt ILVO over DNA gebaseerde technieken om soorten en rassen te onderscheiden. De methodes worden afgestemd op de vraag en de beschikbare genomische informatie van de plantensoort. Zo heeft ILVO ervaring met merkertechnieken zoals AFLP, SSRs, KASP en NGS gebaseerde technieken (amplicon sequencing, GBS, …).

Zuivel

Aan de hand van specifieke chemische hitteparameters, zoals lactulose, HMF en furosine, kan de hittebehandeling van melk onderzocht worden, en wordt het mogelijk een onderscheid te maken tussen gepasteuriseerde melk, hooggepasteuriseerde melk, UHT-melk en gesteriliseerde melk. Daarenboven kan ILVO weipoeder opsporen in melkpoeder (GMP) en aan de hand van isoelectrische focussering nagaan of er sporen van koemelk worden teruggevonden in zuivelproducten van melk van andere species.

Honing

Pollenanalyse van honing laat toe om de botanische en geografische origine van honing te bepalen en zo te onderzoeken of het wel degelijk een monoflorale honing is, indien zo gelabeld, en of de op het etiket vermelde origine correct is. Het vervalsen van honing door toevoeging van suikers of het voederen van bijen tijdens de dracht kan nagegaan worden met gespecialiseerde technieken zoals EA-IRMS (AOAC-methode), EA/LC-IRMS en de nieuwere, meer gevoelige en performante detectiemethoden 1H NMR Profiling en LC-HRMS.

Visserijproducten (vis, schelpdieren)

ILVO voert DNA gebaseerd identificatie methodes uit op verwerkte producten of bereide maaltijden. Wanneer meerdere soorten in één voedingsproduct voorkomen- denk aan surimi of boullabaise- dan wordt een meer geavanceerde DNA sequentiebepaling toegepast met behulp van High Throughput Sequencing (Minion van Oxford Nanopore). ILVO ontwikkelt ook snellere identificatie methodes, bijvoorbeeld voor de identificatie van acht zalmsoorten via HRMA of voor de identificatie van tong via LAMP.

Vlees

Soort-specifieke qPCR methoden bestaan tevens voor identificatie van vleessoorten. Door mengen van verschillende ingrediënten en door processing is de keuze van een gerichte DNA extractiemethode heel belangrijk. Onderzoek naar toepasbaarheid van specifieke extractieprotocols voor verdere qPCR analyse behoort tot de expertise van ILVO. Naast DNA gebaseerde methodes heeft ILVO ook expertise in het identificeren van diersoorten in vleesbereidingen zoals gehakt via de NIR-HSI techniek. Zo kan onderscheid gemaakt worden tussen varken, rund, lam of kip en dit zowel in zuiver gehakt als in gemengde bereidingen.

Meer informatie over wat ILVO voor uw authenticiteitswerk kan betekenen? Contacteer ons vandaag nog via authenticiteit@ilvo.vlaanderen.be.

Lees ook het dossier over allergenen.