Dossier Bemesting en bodemverbetering met organische meststoffen

Organische reststromen

Landbouwsystemen resulteren in organische reststromen, zoals gewas- en voederresten. Ook vanuit natuurgebieden en landschapselementen komen organische reststromen als maaisel, heidechopper en hakselhout ter beschikking.

Deze reststromen zijn interessant om toe te passen op de bodem en zo de bodemkwaliteit te verhogen door het recycleren van organische stof en nutriënten.

Ze kunnen alleen en onbewerkt toegepast worden, maar veelal is er een toegevoegde waarde door materialen en bewerkingen te combineren. ILVO onderzoekt hoe nutriënten en organische stof uit reststromen maximaal gerecycleerd kunnen worden, ten behoeve van de bodemkwaliteit en als plantenvoeding.

Beheerresten

In het project Bi-o-ptimal@work wordt onderzocht hoe beheerresten als heidechopper en pitrusmaaisel ingezet kunnen worden voor bodemverbetering. Maaisel uit natuurgebieden en bermen bevatten doorgaans weinig fosfor in verhouding tot organische koolstof en zijn daarom interessant om het koolstofgehalte van een bodem te verhogen met een beperkt risico op fosforverliezen. Ze brengen ook waardevolle nutriënten aan en stimuleren de bodembiologie.

Beheerresten kunnen rechtstreeks als maaimeststof ingezet worden. Houtsnippers kunnen ook rechtstreeks toegepast worden op akkerland, maar veelal treedt een probleem met stikstofvastlegging op, met mogelijke stikstoftekorten voor het gewas tot gevolg. Maaisel zal menigmaal onkruidzaden bevatten. Daarom wordt voor producten als maaisel en houtsnippers in functie van hygiënisatie, stabilisatie en beperking van nutriëntenverliezen eerder gekeken naar verwerking door compostering, fermentering en vergisting, vóór ze toegepast worden.

Gewasresten

Ook op landbouwbedrijven ontstaan organische reststromen. Naast de dierlijke mest zijn er gewasresten, zoals schoningsafval bij groentetelers en voederresten bij veehouders. Het onbehandeld ‘dumpen’ van deze gewasresten op percelen is geen goede praktijk omdat dit tot ongecontroleerde nutriëntenverliezen en insleep van ziekteverwekkers kan leiden. Ook hier kunnen verwerkingsprocessen als fermenteren en composteren tot een kwaliteitsvol en veiliger product leiden.

Boerderijcompostering

Composteren is een aeroob omzettingsproces waarbij een mengsel van groene en bruine materialen tot een gestabiliseerde organische bodemverbeteraar wordt omgezet. ILVO onderzoekt op zijn composteersite de optimalisatie van het uitgangsmengsel, het procesverloop en de condities bij opslag.

Een landbouwer beschikt niet altijd over zowel groene als bruine materialen. De natte nutriëntenrijke groene reststromen als schoningsafval moeten voor een goede compostering gecombineerd worden met drogere, meer structuurrijke en nutriëntenarmere bruine reststromen. Beheerresten van natuurgebieden kunnen als bruin materiaal gebruikt worden.

Het beleid wil boerderijcompostering in een samenwerking tussen landbouwers en natuurbeheerders faciliteren o.a. via het instellen van een gepaste wettelijke regeling. Als input hiervoor begeleidt en documenteert ILVO een aantal voorbeeldgevallen.

> Meer info: Soilcom en CarbonConnects Interreg projecten

Alternatieve verwerking

Naast composteren is het ook mogelijk om organische reststromen via andere processen te verwerken.

• Zo kunnen de reststromen ingekuild worden zodat via een anaeroob fermentatieproces een goed gefermenteerd organisch materiaal (bokashi) bekomen wordt.
• Reststromen kunnen ook via vergisting omgezet worden in biogas en digestaat.
• Via pyrolyse, een verhitting van biomassa bij lage zuurstofbeschikbaarheid, worden dan weer biogas en biochar geproduceerd.

Bij al deze verwerkingsvormen dienen emissies bij de procesvoering beperkt te worden. De resulterende producten kunnen verder omgezet en gecombineerd worden voor de bereiding van innovatieve organische handelsmeststoffen.

> Meer info: Rustica onderzoeksproject

Eigenschappen organisch materiaal

De organische reststromen, al dan niet verwerkt tot compost, bokashi, digestaat, biochar of meststoffen dienen gekarakteriseerd te worden om ze optimaal te kunnen inzetten in de landbouw. Zowel fysische, chemische als biologische eigenschappen kunnen in het ILVO labo voor plant, bodem en substraat geanalyseerd worden. In het Soilcom-project werd een overzicht gemaakt van de belangrijkste kwaliteitsindicatoren van compost.

> Meer info: Rapport kwaliteitsindicatoren van compost

Toepassing van organische reststromen als bodemverbetering

Oordeelkundige toepassing van de organische reststromen of hun verwerkingsproducten is cruciaal. Belangrijk daarvoor is om de eigenschappen van de materialen te kennen en te begrijpen.

• Rijpe gestabiliseerde compost kan het hele jaar door toegepast worden.
• Reststromen met een hogere stikstofwerking worden beter kort voor aanvang van de teelt aangewend.
• Materialen die stikstof kunnen vastleggen zijn eerder geschikt zijn voor het najaar, waarbij ze de bodembiologie voor het planten of zaaien kunnen stimuleren.

Bodemverbeterende eigenschappen en effecten op gewassen

Organische materialen zoals compost, biochar en andere (producten van) reststromen kunnen positief bijdragen aan de bodemstructuur, de waterhuishouding, het bodemleven en de nutriëntenhuishouding. Hierdoor kunnen ze de weerbaarheid van het teeltsysteem tegen klimaatverandering en ziekten verhogen.

ILVO doet onderzoek naar het bodemverbeterend potentieel van verschillende organische producten via pot- en meerjarige veldproeven.

Lees ook deze dossiers

• Bodemgezondheid
• Bodemerosie
• Bodemorganische koolstof