Dossier Visserij: visbestanden

Van data naar wetenschappelijk advies

Belgische vissers bevissen meer dan 50 soorten vis en schaal- en schelpdieren in liefst 10 verschillende vangstgebieden, van de Golf van Biskaje in het zuiden tot Skagerrak in het noorden. De toestand van elk van deze soorten in elk zeegebied wordt jaarlijks geëvalueerd. Het zijn met name de experts van ILVO die gegevens omtrent de Belgische visserij verzamelen en aanleveren. Zeegaande waarnemers staan in voor het verzamelen van lengte-, gewicht- en leeftijdsdata van de vis in de vangst aan boord van commerciële vissersvaartuigen. Hiervoor wordt zowel de aanvoer als de teruggooi bemonsterd. De lengte van 17 vissoorten wordt met behulp van een digitale meetplank bepaald. Het gewicht wordt per soort voor de aanvoer en teruggooi afzonderlijk genoteerd. Voor een 11-tal vissoorten worden naast het bepalen van het gewicht en de lengte, ook de leeftijd bepaald. Enerzijds kan dit door gehoorbeentjes of otolieten uit het binnenoor van de vis te snijden of zoals bij roggen door de wervels te gebruiken. De otolieten en wervels worden verwerkt in het ILVO leeftijdslaboratorium, waar de groeiringen worden geteld en zo de leeftijd kan worden bepaald. Met de verzamelde gegevens worden zogenaamde ‘sleutels’ opgesteld die verbanden leggen tussen lengte en individueel gewicht van een vis of tussen lengte en leeftijd. Gezien er meer lengte- dan leeftijdsgegevens zijn, laten deze sleutels een omrekening toe van lengte naar gewicht of leeftijd. Al deze gegevens geven ons een beeld over hoe de vispopulaties eruit zien. We kunnen bijvoorbeeld afleiden hoeveel volwassen dieren er zijn en dus hoeveel dieren kunnen instaan voor de voortplanting en de aangroei van de populatie. Het aantal jonge dieren bepaalt de nabije toekomst van het visbestand.

De Belgische gegevens worden, samen met gegevens uit de andere lidstaten, gebruikt om visbestandsramingen uit te voeren. Deze stap wordt gecoördineerd door ICES (International Council for the Exploration of the Sea). Als één van de vele Europese wetenschappelijke visserij-instituten neemt ILVO deel aan deze ICES vergaderingen. Daar wordt via een aantal complexe berekeningen de biologische toestand van de verschillende visbestanden bepaald.

Op basis van deze visbestandsramingen wordt een wetenschappelijk advies geformuleerd. Elk visbestand krijgt een advies zodat het duurzaam beheer van het bestand wordt verzekert op lange termijn zoals gespecifieerd in het Europees Gemeenschappelijk Visserijbeleid. Het zijn die wetenschappelijke adviezen die de basis vormen voor de politieke quota-onderhandelingen. Die bepalen de uiteindelijke vangstlimieten en de verdeling ervan onder de lidstaten.

Van advies naar quota

De wetenschappelijke adviezen worden door de Europese Commissie vertaald in voorstellen voor vangstlimieten per visbestand, ook wel TAC of Total Allowable Catch genoemd. Deze voorstellen dienen als basis voor de onderhandelingen van de ministers van Visserij. De TAC wordt per visbestand verdeeld over de landen met vangstrechten voor dat visbestand op basis van een historisch vastgelegde verdeelsleutel. Dankzij deze jaarlijkse evaluatie kan men relatief snel ingrijpen, als blijkt dat de situatie van een bepaald visbestand veranderd is.

Van overbevissing naar duurzame visserij

Vlak na de Tweede Wereldoorlog nam de druk op de visbestanden sterk toe. Dit had onder andere te maken met een groter wordende vissersvloot. Sinds de jaren negentig, met de invoering van de quota, konden visbestanden zich langzaam herstellen, mede dankzij de simultane afbouw van de Europese vissersvloten. In 1990 bestond de Belgische vissersvloot nog uit meer dan tweehonderd vissersvaartuigen, nu zijn er nog slechts een 70-tal.

Op basis van de staat van de visbestanden kan men op dit moment spreken van duurzame visserij voor een groot aantal van de Europese visbestanden. In de Noordzee doet vooral schol het heel goed. Daarom omschrijft de Europese Commissie dit als een duurzaam bevist bestand. Ook tong in de Noordzee kreeg onlangs een positief advies. Dat is echter vooral te wijten aan het feit dat er een hoge aangroei is: er zijn veel jonge vissen. De visserijdruk is momenteel namelijk te hoog om een duurzaam beheer op lange termijn toe te laten. Op bepaalde plaatsen, bijvoorbeeld in de kustzone, doet tong het minder goed door lokale factoren. Kabeljauw in de Noordzee en het oostelijk Engels Kanaal bereikte in 2006 een dieptepunt. Sindsdien blijft dit visbestand een zorgenkind.

Visbestanden in beeld

Een visbestand of stock is een subpopulatie van een vissoort volgens leefgebied. Voor elke soort kunnen er dus meerdere visbestanden zijn (op basis van genetische verschillen of verschillen in paaigebieden) die apart worden geëvalueerd doorheen de jaren qua visserijsterfte, paaibiomassa (zich voortplantende volwassen dieren) en populatie-aangroei. Bovendien bezoeken vissers van verschillende lidstaten verschillende visserijgebieden. Het is dus niet makkelijk om een beeld te krijgen van de visserij per land, per visbestand en visgebied. Daarom ontwikkelde ILVO de GEOFISH tool (www.geofish.be). De tool brengt alle informatie samen over Europese regelgeving, mariene ruimtelijke planning, staat van de visbestanden en economische resultaten van de visserijsector.

Sinds eind 2020 zijn de gegevens over de visbestanden (vanaf 2018) vrij te raadplegen. De essentie van de GEOFISH tool is interactieve visualisatie: de gebruiker selecteert de gegevens die voor hem van belang zijn en de tool projecteert die op geografische kaarten. Dit vergemakkelijkt de interpretatie van de gegevens en toont direct variaties tussen gebieden en tussen jaren of seizoenen. De tool is voor iedereen toegankelijk.