Dossier Agroforestry

Waarom agroforestry?

Bomen leveren heel wat diensten aan de maatschappij, dat is bekend:

• Toename van de biodiversiteit
• Meer koolstofopslag in de bodems
• Mildering van de gevolgen van de klimaatverandering
• Luchtzuivering
• Landschappelijke en recreatieve waarde

Uit onderzoek weten we dat het ook voor landbouwers financieel of bedrijfstechnisch interessant kan zijn:

• Bescherming tegen erosie
• Risicospreiding door inkomsten te diversifiëren
• Creatie van een gunstig microklimaat met functionele biodiversiteit

Om van deze voordelen te kunnen genieten, is echter veel kennis nodig. De juiste boomkeuze en een correct onderhoud van de boomstroken is essentieel. Daarom werd in 2011 het consortium Agroforestry Vlaanderen opgericht.

Hoe ziet agroforestry eruit?

Agroforestry is een vrij brede noemer en kan verschillende gedaantes aannemen afhankelijk van doelstelling en het type bedrijf. Zoek je bv. vooral beschutting voor vee, houtige biomassa, fruitopbrengst of bescherming van de bodem tegen erosie? Dan zal het ene of het andere type agroforestry beter bij jou en bij je bedrijf passen.

Alley cropping

Alley cropping is het planten van bomenrijen in akkerbouw- of groentepercelen. Sommige bomen, struiken en gewassen zijn daar meer geschikt voor dan andere.

Interessante bomen en struiken voldoen aan deze richtlijnen:

• Ze bieden producten (bv. hout, noten) waarvoor een lokale markt bestaat
• Ze wortelen diep en concurreren zo minimaal met de tussenteelt
• Ze produceren geen chemische stoffen of zure bladeren die sommige tussenteelten uitsluiten

En interessante gewassen zijn:

• Graan- en voedergewassen
• Fruit, bessen, sierplanten of aromatische/ medicinale planten
• Biomassa producerende gewassen

Silvo-pastorale systemen

Silvo-pastorale systemen combineren bomen en begraasd grasland. De bomen zorgen voor extra opbrengst onder de vorm van hout, noten of fruit, en bieden beschutting aan de grazers tegen weer en wind en tegen predatoren.

Zo onderzoekt ILVO of kippen in een weide met struiken en bomen verder weg durven van de staldeuren dan ze op een open vlakte vaak doen. Kippen lijken in de natuur liever op takken te zitten dan in een grote open weide waar ze kwetsbaar zijn voor roofdieren. De onderzoekers doen de kippen kleine 'rugzakjes' met GPS-zenders aan om te zien hoe ze zich over de wei versprijden.

De bomen kunnen echter ook ingezet worden als extra bron van voeder voor de dieren, die zich tegoed kunnen doen aan de bladeren die dikwijls belangrijke mineralen en sporenelementen bevatten. Interessante voederbomen zijn wilg, els, es en hazelaar.

Houtkanten en bomenrijen

Houtkanten en bomenrijen zijn permanente landschapselementen voor beschutting, afscheiding en vergroening. Het snoeihout van de houtkanten kan bovendien gevaloriseerd worden en zowel houtkanten als bomenrijen dragen bij tot de bodemkwaliteit, bestuiving en natuurlijke plaagbestrijding op het perceel. Die bijkomstige voordelen kunnen op hun beurt de gewasopbrengst verhogen.

Voedselbossen

Voedselbossen zijn ecosystemen die door de mens zijn ontworpen naar het voorbeeld van een natuurlijk bos met een grote verscheidenheid aan (doorgaans meerjarige) planten in verschillende lagen en met als hoofddoel het produceren van voedsel.

Kan je als boer geld verdienen met agroforestry?

Agroforestry kan landbouwbedrijven robuuster maken en minder kwetsbaar voor externe schokken zoals extreme regenval, droogte of slechte prijzen op de wereldmarkt. Dit door de hogere totale biomassaproductie (hout en vruchten) maar vooral ook door de risicospreiding. In agroforestrysystemen zorgt de landbouwcomponent en de eventuele verbredende activiteiten (bv. groepen ontvangen) voor opbrengsten op korte termijn. Het hout van de bomen zorgt (pas) op lange termijn voor bijkomende opbrengsten.

Hieronder enkele belangrijke observaties uit het onderzoek en de praktijkwerking van het consortium Agroforestry Vlaanderen.

Niet noodzakelijk een hogere financiële opbrengst

Een hogere biomassaproductie betekent voor de landbouwer niet noodzakelijk een hogere financiële opbrengst, zeker als je bedenkt dat de prijzen voor landbouwgewassen en hout sterk schommelen. Bovendien leggen de bomenrijen beslag op grond en werpen de bomen schaduw op het gewas, zodat de opbrengst nabij de bomen na een aantal jaren daalt. In de praktijk komt het er daarom op aan om weldoordachte keuzes te maken (gewasrotatie, boomsoortenkeuze, aantal bomen per hectare, perceelskeuze, …) en daarbij goed rekening te houden met de groei en evolutie van de aangelegde bomen en struiken doorheen de jaren.

Het Consortium Agroforestry Vlaanderen heeft een interactieve agroforestryplanner ontwikkeld om geïnteresseerde landbouwers op weg te helpen.

Het is een langetermijninvestering

De aanleg van een agroforestryperceel moet beschouwd worden als een langetermijninvestering: de waarde van de bomen (kwaliteitshout, vruchten) kan binnen een periode variërend van 15 tot meer dan 50 jaar verzilverd worden, afhankelijk van de boomsoort. Individuele landbouwers kunnen hun aanbod aan hout spreiden in de tijd, door de kapdatum en verkoop uit te stellen, inspelend op goede of slechte houtprijzen.

Veelzijdiger productiesysteem

Bedrijven die agroforestry toepassen kunnen zich duidelijk onderscheiden van andere bedrijven, zowel op landschappelijk, ecologisch als economisch vlak. In vergelijking met gespecialiseerde akkerbouw- en/of veeteeltbedrijven met een eerder beperkte gewaskeuze, biedt agroforestry een veelzijdiger productiesysteem met behoud of verbetering van bodemkwaliteit, mogelijke besparing op gebruik van bestrijdingsmiddelen, enz.

Perspectieven voor 'verbreding'

Vormen van verbreding en heroriëntatie worden belangrijker in de Vlaamse landbouw. Denk aan activiteiten als hoevetoerisme, landschaps- en natuurbeheer, thuisverwerking en -verkoop van hoeveproducten. Agroforestry biedt mogelijkheden om dergelijke activiteiten te realiseren, zowel op grote schaal als op bedrijfsniveau.

Waarom is agroforesty een niche?

De uitrol van het systeem in de Vlaamse landbouw verliep de afgelopen 10 jaar behoorlijk traag. Tussen 2011, de start van de ondersteunende subsidies voor agroforestry, en 2019 is er zo’n 130 hectare boslandbouw op een 50-tal bedrijven bijgekomen.

Ondanks de subsidies en het potentieel waar onderzoekers op wijzen, reageren de meeste landbouwers afwachtend. Het doctoraatsonderzoek van Lieve Borremans (ILVO / ULB, 2019) legde een aantal barrières bloot:

• Gebrek aan zekerheid over rendabiliteit (lees: zal ik het hout van mijn bomen na 15 tot 50 jaar wel kunnen verkopen, en tegen een goede prijs?)
• Inpasbaarheid in het bedrijf
• Gebrek aan kennis en competenties
• Een gebrekkig juridisch kader
• Weinig flexibele steunmaatregelen
• Het ontbreken van een breed draagvlak in de landbouwsector

Wordt vervolgd...

De laatste jaren is sterk aan de weg getimmerd en zijn een aantal obstakels weggenomen. Toch blijven een aantal uitdagingen nog groot. Nieuwe verdienmodellen en bv. een nieuw marktinstrument om landbouwers te vergoeden voor ecosysteemdiensten zoals koolstofopslag in de bodem, zou voor agroforestry een grote doorbraak kunnen betekenen.

Blijf op de hoogte van de laatste evoluties op vlak van agroforestry door u te abonneren op de nieuwsbrief van het Consortium.