Onderzoeksproject Voorkomen en remediëren van bodemverdichting

Algemeen kader

Bij aanvang van het 4-jarig VLAIO onderzoeksproject Voorkomen en remediëren van bodemverdichting in 2019, stond bodemverdichting nog maar beperkt op de radar bij landbouwers, loonwerkers en verwerkers. Verdichting van de bodem treft in België echter zowat één derde van het akkerbouwareaal, in heel Europa wordt het fenomeen zelfs beschouwd als een ernstige bedreiging voor de landbouwproductie. Het gebruik van steeds zwaardere landbouwmachines (e.g. +11.1 ton wiellast bij pikdorsers in 2020 ten opzichte van 1958) en het toegenomen aandeel van laatruimende gewassen, zoals maïs en aardappelen, in de rotatie (e.g. +50% areaal in België) maken bodemverdichting een van de voornaamste bedreigingen voor de moderne landbouw. In natte periodes kan het tot een minder goede drainage leiden en dus wateroverlast. In droge periodes kunnen wortels niet aan de diepere bodemlagen en omgekeerd kan het vocht dieper uit het profiel niet opstijgen, met droogtestress tot gevolg. Een beperkte beworteling leidt bovendien tot aanzienlijk verminderde gewasontwikkeling en opbrengst. In dit project zijn ILVO, Bodemkundige Dienst van België, Inagro en Universiteit Gent op zoek gegaan naar mogelijke maatregelen om het bodemverdichtingsproces te voorkomen en/of terug te draaien.

Onderzoeksaanpak

In veldproeven op praktijkpercelen hebben we verschillende strategieën ter preventie én remediëring van bodemverdichting geëvalueerd. Het ging telkens om varianten en innovaties qua mechanisatie, qua gewasopvolging, en qua tijdstip van bewerken. De landbouwers, loonwerkers, machineconstructeurs/verdelers, bandenfabrikanten, etc. werden intensief betrokken bij de proeven, via een gebruikersgroep. Er zijn veel nuttige resultaten opgetekend: Preventie is de betere optie gebleken. Veldwerkzaamheden uitvoeren op natte bodems dient vermeden te worden. Het kan een slimme zet zijn om op natte percelen in te zetten op gewasvariëteiten die vroeger op het seizoen, onder drogere omstandigheden, kunnen geoogst worden of om in het voorjaar iets langer te wachten met bemesten/bewerken/zaaien. Het verlagen van de bandendruk kan ervoor zorgen dat de landbouwmachines minder druk uitoefenen op het bodemoppervlak. In de proeven leverde dit een hogere gewasopbrengst én een lager brandstofverbruik. Het systeem van vaste rijpaden minimaliseert de plaatsen met bodemdruk, wat de bodemstructuur ten goede komt. De effecten op de gewasopbrengst bleken dan weer zeer variabel. Voor de remediatie van bodemverdichting wordt snel naar diepe bodembewerkingen gegrepen, maar nu blijkt dat de impact daarvan sterk afhangt van de daaropvolgende weersomstandigheden. Een positief effect blijft heel vaak beperkt tot het eerste jaar. Bestendiging van het effect van diepe bodembewerkingen kan, door deze meteen te laten volgen door de inzaai van diepwortelende gewassen zoals luzerne en bladrammenas. Deze gewassen hebben zelfs het vermogen om sterk verdichte ploegzolen op eigen kracht te doorbreken en zo een langzamer, maar ook duurzamer, remediatieproces op gang te brengen.

Relevantie/Valorisatie

De Verenigde Naties hebben het stoppen van bodemdegradatie naar voor geschoven als één van de 17 duurzame ontwikkelingsdoelstellingen (SDG 15). Ook de Vlaamse Overheid zet sterk in op het voorkomen en remediëren van bodemverdichting. Zo komt dit onderzoek tegemoet aan Operationele Doelstelling 10.1 (OD) van de beleidsnota Omgeving 2019-2024 (veerkrachtige bodems). Om maar te zeggen dat dit Vlaio project meerdere beleidsniveau's helpt in hun objectieven. Om de bewustwording bij de landbouwer te verhogen is er doorheen heel het project aandacht besteed aan kennisdeling en –verspreiding rond bodemverdichting en de verbeterpaden. Dit gebeurde door middel van een website, nieuwsbrieven, studiedagen, demonstraties, artikels in de vakpers en het verder uitbreiden van de bestaande tool Terranimo. De landbouwers en stakeholders raken meer doordrongen van het belang van een betere waterhuishouding in de bodem, welke rechtstreeks verband houdt met strategieën rond minder bodemverdichting. Tot slot verhoogt de urgentie ook door de klimaatwijziging: verschillende (Vlaamse) klimaatstudies voorspellen steeds langere droogteperiodes gevolgd door perioden van intense neerslag (vb. IPCC 2014).

Financiering

VLAIO
Boerenbond
ABS - Algemeen Boerensyndicaat
BAYER CROPSCIENCE NV
Alliance Tire Europe
Michelin Belux
VDD Agri
Steeno NV
Bridgestone Europe
PRP Technologies - Olmix Group