Persbericht Plantaardige eiwitten van boer tot bord? Ketenexperimenten leveren praktische, smakelijke en beloftevolle resultaten

Twee jaar intensief onderzoek en participatieve experimenten met vijf peul- en eiwitgewassen tonen de weg naar de meest haalbare en verder te ontwikkelen lokale plantaardige eiwitketens. In Vlaanderen geproduceerde kikkererwt, gele erwt en soja zijn via creatief ontwikkelde kant-en-klare producten tot in de supermarkt geraakt, mét positieve smaak- en marktbeoordelingen van de consument.

Minister van Landbouw, Innovatie en Economie Jo Brouns heeft de verwezenlijkingen van vijf eiwitprojecten beluisterd tijdens het Easy Peasy evenement in Gent op 6 februari 2024: “Vlaanderen met zijn vruchtbaar deltagebied en zijn innovatieve voedingsbedrijven is goed geplaatst om meer lokale plantaardige eiwitten te produceren, net zoals Europa dat wil. Dit onderzoek levert bouwblokken voor verbeterde teelttechnieken en rassen, inclusieve verdienmodellen en efficiënte verwerkingsketens. Door alle schakels, waardes en knelpunten tegelijk te verkennen, kan de agrovoedingssector strategischer vooruitgaan met duurzame lokale eiwitproducten.”

Kikkererwt: bio-falafel nuggets en hummus goed gesmaakt door consument

Het project KIKET voerde letterlijk onderzoek van veld tot vork: op het veld waren er vergelijkende proeven met verschillende rassen van kikkererwt en testen met gunstige bodembacteriën die aan het zaad worden meegegeven om de natuurlijke stikstoffixatie door te planten te verbeteren. Er werden voldoende lokale kikkererwten - biologische en gangbare - geoogst op de bijna 3 hectare proef- en praktijkpercelen, om ook meerdere verwerkingsmogelijkheden te verkennen.

De biologische kikkererwten van het Proefplatform Agro-ecologie Hansbeke (PHAE) werden door Abinda verwerkt tot bio-falafel nuggets. De gangbare kikkererwten van Peas&Beans werden via Greenyard door Deldiche verwerkt tot hummus. Partner Delhaize engageerde zich om beide producten als proef te commercialiseren, en de verkoop goed te documenteren. Een 60-tal consumenten werd onderworpen aan een vergelijkende smaaktest, waarbij bio-falafel en hummus met precies hetzelfde recept, maar respectievelijk op basis van geïmporteerde en van de lokaal geteelde kikkererwten werden voorgelegd.

Elena Lievens, KIKET-coördinator en onderzoeker aan Arteveldehogeschool: “Wij registreerden een positieve smaakbeoordeling van beide lokale kikkererwtproducten. De consumenten toonden bovendien een openheid voor lokaal geteelde kikkererwt tijdens een online bevraging. En in Delhaize gingen de producten vlot over de toonbank. Kortom, hoopgevende, positieve signalen vanuit de consument.”

De kostprijs van de lokaal geteelde kikkererwt ligt wel nog beduidend hoger dan de huidige wereldmarktprijs. De teelt is nog risicovol en het areaal te beperkt om van dezelfde schaalvoordelen te genieten als telers in het buitenland. Bovendien is er nog werk aan de winkel om een inclusief verdienmodel te creëren met risicospreiding tussen de ketenactoren.

“Wat bij ons de ideale schaalgrootte van een lokale kikkererwtketen zou zijn, is nog niet berekend. Maar kikkererwten zijn vandaag razend populair, hebben erg veel mogelijke toepassingen, puur of verwerkt, en maken daarom als nieuwe agrovoedingsketen een realistische kans”, is het hoopvolle besluit van de onderzoekers.

Soja: bloem voor biobrood en verse pasta met potentieel

Ook de kostprijs van de Vlaamse biologische soja ligt flink boven de algemene (wereld)marktprijs, onder meer omdat de bioteelt een lagere opbrengst (oogst) oplevert en zowel de teelt als verwerking te klein zijn om schaalvoordelen te hebben. De onderzoekers binnen het LoCoSoy project hebben het potentieel verkend om eindproducten te ontwikkelen van eerder kleine sojavolumes met een minimale verwerking, dus zonder dure technische tussenstappen zoals eiwitextractie. De bonen werden gepeld en vermalen, vervolgens werd de bloem verwerkt in verse pasta en brood. Bio-Planet onderzoekt of het de pasta en het brood in het winkelassortiment kan opnemen.

Ellen Martens, Flanders’ FOOD innovatiemanager en coördinator LoCoSoy: “De les is dat samenwerkingsverbanden zoals coöperaties en risicospreiding over de actoren heen kunnen leiden tot een leefbare, lokale eiwitketen. Een andere observatie is dat er wel lokale spelers zijn die de kleinschalige, minimale verwerking van soja zouden kunnen opnemen, hoewel eiwitteelten niet hun specialisatie is.”

Binnen dit project waren er 9 partners, waaronder drie landbouwers, één verwerker (La Vie est Belle) en één retailer (Colruyt). Zij overwegen het samenwerkingsverband uit te breiden. Behalve de verdere ontwikkeling van de pasta en het brood, is er ook vraag naar lokale soja als grondstof voor plantgebaseerde kaas- en visalternatieven (via fermentatie). Door verschillende verdienmodellen uit te werken, kan een rendabele samenwerking tussen de betrokken ketenactoren tot stand komen.

Gele erwt: passe-partout in eiwitgebaseerde recepten

In 80% van de gescreende producten op basis van peulvruchten tref je al gele erwt aan, hetzij integraal, hetzij alleen de eiwitten, hetzij de vezels. Vanuit nutritioneel en technologisch oogpunt is gele erwt dan ook interessant. Het heeft een hoog eiwit- en vezelgehalte, waardevol aminozuurprofiel en neutrale kleur en smaak. Hoewel er vraag naar is bij de voedingsbedrijven, wordt dit nauwelijks weerspiegeld in een lokale teelt.

Het project PeaPact heeft aan de teeltkennis gewerkt, via gangbare en bio-veldproeven met zowel wintererwten als zomererwten. Die proeven brengen meer duidelijkheid over de keuzes die landbouwers kunnen maken, maar tonen eveneens variatie in opbrengst. Daarnaast werd de verwerking in lokale voeding, onder meer in de vorm van falafel en hummus, bekeken.

Evelien Van Bavegem, onderzoeker HOGENT en coördinator PeaPact: “De belangrijkste vaststelling uit ons consumentenonderzoek is dat er nog een weg af te leggen is om het brede publiek te bereiken. Gele erwt-producten zijn nog niet breed bekend. Tegelijk zien we een duidelijk gemotiveerd doelpubliek voor producten op basis van gele erwt, en bij uitbreiding op basis van peulvruchten.

De Hobbit, DeliFresh/Greenyard en Cosucra zijn in elk geval geïnteresseerd om de samenwerking te concretiseren.”

Rode nierboon: veelzijdig met succesvolle case

Bij de oogst van oesterzwammen blijven steeltjes over en die blijken interessant als grondstof voor verwerkte kant-en-klaar producten, zoals de oesterzwamburger. In een West-Vlaamse cluster met onder meer Brugs Foodlab vzw, Vives, Inagro, Kopje Zwam, stad Brugge, de Republiek, Rikolto en Casibeans is de oesterzwamburger verder ontwikkeld door een tempeh van rode nierbonen aan de zwamsteeltjes toe te voegen. Hierdoor bevat de oesterzwamburger een eiwitgehalte van tussen 20 en 25%. Meer dan 200 studenten namen deel aan proeflabo’s om de smaak stelselmatig bij te werken.

Thibault Lejeune, Brugs Food Lab en trekker van ‘Een oesterzwamburger vol eiwit’: “Het ontwikkelde halffabrikaat van rode nierboon blijkt bruikbaar voor bijzonder veelzijdige toepassingen.”

Peulen onder glas voor niche primeurverkoop: geen quick win

Telers van sla en andere koude glasteelten onderbreken in de zomermaanden hun klassieke productie om de ziektedruk te beheersen in hun serre. Zij zijn vragende partij voor een alternatief en economisch rendabel zomergewas onder glas. Zou er met de teelt van vlinderbloemigen zoals edamame, kikkererwt, rode of bruine boon of borlottiboon een gat in de markt te vinden zijn? De bonen zouden als verse oogst een primeurwaarde kunnen hebben voor de horeca en op deze manier een nichemarkt aansnijden.

De onderzoekers in het project KIPEI (Ketenbreed initiatief voor Plantaardig Eiwit uit Vlaamse koude serres) stelden echter geen versnelde afrijping vast door de hoge vochtigheid in de serre. Bovendien zijn er geen aangepaste machines, waardoor de arbeidskost en de verkoopprijs oploopt. Daarenboven vragen geïnteresseerde restaurants een voldoende lange afzetperiode van eenzelfde product, wat een gefaseerde uitzaai vraagt in de serres en opnieuw resulteert in meer arbeid. Op wekelijkse markten en in verpakkingsvrije winkels werd de consumentenreactie getest maar ook daar was het succes beperkt door gebrek aan ervaring met vers geplukte peulvruchten in de keuken.

Saskia Buysens, coördinator PCG en coördinator van KIPEI: “De serre blijkt een dure teeltplek voor deze eiwitgewassen. In open veld, met machinale bewerkingen, is het al een uitdaging om ze rendabel te krijgen. Voorlopig wordt de piste van glasteelt daarom niet interessant genoemd. Voor de meest beloftevolle nicheteelten zoals verse edamame, kan de piste wel verder verkend worden.”

EASY PEASY event: planmatige en ketengerichte aanpak loont

In de vijf genoemde projecten (KIKET, LoCoSoy, PeaPact, Oesterzwamburger vol eiwitten en KIPEI) hebben in totaal meer dan 40 kenniscentra, landbouwers en bedrijven samengewerkt rond eiwitgewassen. De projecten kwamen tot stand dankzij de steun van de Vlaamse overheid en kaderen binnen de Vlaamse eiwitstrategie.

Elena Lievens, Arteveldehogeschool Gent en organisator van het Easy Peasy event: “Het doel was telkens om de praktijkkennis bij de landbouwers en bij elk van de schakels in de verwerking en handel te vergroten. Lokaal geteelde eiwitgewassen (her)introduceren van boer tot bord vergt een planmatige en ketengerichte aanpak. Wij merken alvast veel enthousiasme bij de participerende landbouwers en bedrijven.”

De onderzoekspartners zijn Arteveldehogeschool, ILVO, INAGRO, Flanders’ Food, KULeuven, PCG, HOGENT, Vives, UCLL en Brugs Foodlab vzw. De betrokken landbouwers, stakeholderorganisaties en verwerkings- of retailbedrijven zijn PHAE, Peas and Beans, Ekoto, Biograno, Willy Vanderlinden, Marc Mingneau, Johnny Versonne, Dirk Claessens, Didier Heyse, Marc Van Coppernolle, Deldiche, Greenyard, Abinda, Rikolto, Delhaize, Colruyt, Biograno, La Vie est Belle, Boerenbond, Bond Beter Leefmilieu, Cosucra, De hobbit, Greenway, Casibeans, Kopje Zwam, stad Brugge, de Republiek en Rikolto.

Contact

Elena Lievens, Arteveldehogeschool Gent, Beleidsmedewerker Duurzaamheid, Projectcoördinator KIKET en organisator Easy Peasy event: 0479 72 49 75, elena.lievens@arteveldehs.be