Persbericht Europese landbouwbodems op weg naar klimaatslim en duurzaam beheer. Bevindingen na één jaar EJP SOIL in Vlaanderen.

Onze bodems leveren ons niet alleen voedsel, maar ook een breed scala aan ecosysteemdiensten zoals koolstofopslag en waterberging. Onder meer door het veranderende klimaat en intensief bodembeheer staan verschillende van die diensten al jarenlang onder druk. Dat wil Europa veranderen met EJP SOIL, een Europees ’Joint Programme’ met onderzoeks- en beleidsactoren uit 24 Europese landen. Ook in Vlaanderen wordt via EJP SOIL intensief gezocht naar oplossingen om onze landbouwbodems weerbaarder te maken tegen klimaatverandering, en naar manieren om ze in te zetten voor een meer duurzame landbouwproductie. Ook ecosysteemdiensten, land- en bodemdegradatie en biodiversiteit zijn focuspunten. Vlaanderen wordt binnen het programma vertegenwoordigd door ILVO, het Departement Omgeving en INBO. Het Departement Landbouw en Visserij zit die Vlaamse Hub voor.

1 jaar EJP SOIL in Vlaanderen: bodemroadmap als GPS naar klimaatslim en duurzaam bodembeheer en opstart van verschillende bodemonderzoeksprojecten

Tijdens het eerste werkingsjaar werd bij ons – zoals in de andere EJP SOIL landen – een stand van zaken opgemaakt van het beleid, onderzoek en kennissysteem rond landbouwbodems en klimaatslim duurzaam bodembeheer. Daarvoor werden relevante stakeholders bevraagd over het bodembeleid in Vlaanderen en hun (kennis)behoeften. De rapporten hiervan zijn af en werden geïntegreerd in een Europese ”roadmap” die het onderzoek en de activiteiten van EJP SOIL moet sturen. Eveneens zijn diverse onderzoeksprojecten binnen het programma opgestart en werd gewerkt aan dataharmonisatie, data-uitwisseling en een netwerk van langetermijnveldexperimenten.

Vlaamse bodembeleidsdoelstellingen hinken achter op actuele uitdagingen

In Vlaanderen werden 3 enquêtes gelanceerd, één over bodembeleidsdoelstellingen, één over bodembeheer in de Vlaamse landbouwpraktijk en één over onderzoek. Wat de meeste topics betreft, is er consensus onder stakeholders dat de beleidsdoelstellingen niet aangepast zijn aan de huidige uitdagingen, zoals de klimaatverandering. De stakeholders vragen bovendien een duidelijke, geïntegreerde bodemvisie en een multistakeholder bodemnetwerk en -platform voor kennisuitwisseling. Deze noden werden meegenomen in de Europese roadmap. In Vlaanderen namen in totaal 19 organisaties deel, waaronder beleidsactoren, landbouworganisaties, adviseurs, onderzoeksinstellingen en NGO’s. De resultaten voor Vlaanderen werden gebundeld in twee ILVO mededelingen (zie hieronder).

Nood aan geïntegreerd Vlaams bodembeleid en -doelstellingen

Een overzicht van huidige beleidsdoelstellingen en de indicatoren die door het beleid gehanteerd worden, is te vinden in de eerste ILVO mededeling. Daaruit blijkt dat de focus van het huidige Vlaamse bodembeleid ligt op bodemorganische stof, bodemerosie, bodemverontreiniging en nutriëntenverliezen. Er bestaan momenteel weinig kwantitatieve doelstellingen die expliciet gericht zijn op bodemuitdagingen, en er gebeurt nog geen systematische bodemmonitoring. Bodemonderzoeker en Vlaams coördinator van het EJP SOIL-programma Greet Ruysschaert licht toe: ”Hoewel de bodem in vrij veel beleidsdocumenten aan bod komt is er geen overkoepelend beleidskader in Vlaanderen. De stakeholders gaven in de bevragingen aan dat de kloof tussen waar we nu staan en wat toekomstgerichte beleidsdoelstellingen zouden moeten zijn nog groot is voor de meeste bodemuitdagingen. Bodemerosie, -verzuring en -verontreiniging vormen hier de grootste uitzondering op.” Uit de bevraging blijkt bovendien dat zowel het huidig beleid als diverse andere stakeholders kijken naar gewassen en rotaties en beheer van organische stof en nutriënten als antwoord op diverse bodemuitdagingen. De stakeholders legden daarnaast meer focus op aangepaste bewerkingen, vernieuwende landbouwsystemen en waterbeheer, terwijl in de huidige beleidsdocumenten de focus meer ligt op bufferstroken en kleine landschapselementen. De stakeholders benadrukken de nood aan een systeembenadering, die alle elementen en hun invloeden in kaart brengt, en het belang van het combineren van maatregelen.

Prioriteiten in volgorde gezet: organische stof, water, biodiversiteit en nutriëntenuitloging

De stand van zaken van het onderzoek en de meningen van de stakeholders over het kennissysteem voor duurzaam bodembeheer in Vlaanderen zijn samengevat in de tweede ILVO mededeling. Daarbij werd ook gepolst naar wat volgens de stakeholders de belangrijkste bodemuitdagingen voor de komende decennia zijn. Behoud en verhogen van bodemorganische stof kwam daaruit als belangrijkste bodemuitdaging, gevolgd door het verbeteren van de wateropslagcapaciteit van de bodem, het verhogen van de biodiversiteit en het verminderen van nutriëntenverliezen. Ook in het onderzoek is bodemorganische stof een belangrijk onderwerp. Het bodemonderzoek focuste tot nu ook vooral op de impact van organische meststoffen en niet-kerende bodembewerking, waardoor het potentieel van gewassen en gewasrotaties tot nu onderbelicht bleef. Hoewel het vasthouden van bodemvocht de tweede prioriteit was voor stakeholders, gedreven door de droogte van de afgelopen jaren, zijn dit onderwerp en de mogelijke oplossingen tot nu relatief weinig bestudeerd in Vlaanderen.

Interne EJP-projecten

Het overkoepelend EJP SOIL-programma financiert ook competitieve onderzoeksprojecten. In februari 2021 zijn de eerste van start gegaan. Vlaanderen is betrokken bij maar liefst 7 deelprojecten uit de eerste ronde:

• CarboSeq

Voorlopig het grootste EJP SOIL project , waaraan bijna elk land binnen het consortium deelneemt. In dit project worden data verzameld over de impact van maatregelen op koolstofopslag en wordt het haalbaar koolstofopslagpotentieel in alle deelnemende Europese landen berekend.

• SOMMIT

Ook binnen het SOMMIT-project is ILVO partner. Hier wordt de afweging gemaakt tussen het koolstofopslagpotentieel van maatregelen en eventuele negatieve trade-off effecten zoals N₂O- en CH₄-verliezen en nutriëntenuitspoeling.

• STEROPES

Het STEROPES-project wil koolstof van de toplaag van akkerland karteren op basis van remote sensing. ILVO is deelnemend partner.

• CLIMASOMA

ILVO coördineert het CLIMASOMA-project, waarin een synthese wordt gemaakt van beschikbare kennis over bodem- en gewasbeheer in functie van klimaatadaptatie.

• SCALE

Het Departement Omgeving is partner van het SCALE-project waarin de connectiviteit in het landschap en de impact op sedimentaanvoer naar waterlopen wordt bestudeerd.

• SIREN en i-SoMPE

Verder wordt een bijdrage geleverd vanuit Vlaanderen aan de stock take projecten SIREN over ecosysteemdiensten en bodemindicatoren en i-SoMPE over innovatieve bodembeheerpraktijken.

Meer informatie over elk van de lopende interne EJP SOIL-projecten vindt u op de EJP SOIL website.

Externe calls

In EJP SOIL zijn daarnaast ook twee oproepen voor externe projecten voorzien waarin ook onderzoeksinstellingen van buiten het consortium kunnen participeren. Momenteel staat de eerste call voor externe projecten open. De deadline voor indiening is 7 september. Voor Vlaanderen financiert het FWO twee projecten voor een bedrag van elk 350.000 euro.

Databank langetermijnveldexperimenten, internationale harmonisatie, uitwisseling en ontsluiting van bodemdata

Eén van de doelstellingen van EJP SOIL is het breed toegankelijk maken van onderzoeksdata en -infrastructuur. Vanuit Vlaanderen werd daarom een inventaris gemaakt van in Europa lopende langetermijnveldexperimenten. Ruysschaert licht toe: ”Er is een online metadatabank in de maak, waarin onderzoekers kunnen zien of er al langetermijnveldexperimenten lopen in Europa die geschikt zouden zijn om hun specifieke onderzoeksvragen te beantwoorden.”Eveneens werd een lijst van laboratoria opgesteld die open staan om externe onderzoekers te ontvangen en met hen samen te werken. EJP SOIL voorziet in fondsen om bezoeken aan onderzoekslabo’s en langetermijnexperimenten te financieren en op die manier kennisuitwisseling te faciliteren.

Het Departement Omgeving is verantwoordelijk voor de Vlaamse inbreng op vlak van bodemdata. Om vlot uitwisseling van gegevens mogelijk te maken moeten ze voldoen aan de Europese INSPIRE richtlijn. Vlaanderen en Frankrijk staan hier al het verst in en deelden hun ervaringen en goede praktijken met de rest van de partners. In de komende jaren zullen de verschillende landen met Europa samenwerken om hiaten en tekortkomingen van de INSPIRE richlijn voor bodem op te lossen. Daarnaast werd gestart met het opstellen van diverse internationale codelijsten zodat bodemdata gemakkelijker geharmoniseerd en uitgewisseld kunnen worden. Dit zijn belangrijke stappen in het mogelijk maken van het uitwisselen van bodemdata binnen Europa als basis voor onderzoek, modellering, beleid en rapportage.

Op de hoogte blijven?

Schrijf u in op de EJP SOIL nieuwsbrief, en neem een kijkje op de EJP SOIL website. Binnenkort komt ook een Vlaamse EJP SOIL website online; via de nieuwsbrief blijft u op de hoogte van de lancering.