Nieuws Vis van het Jaar 2022 : grijze garnaal

VLAM heeft samen met de visserijsector voor de 34ste keer een Vis van het Jaar gekozen. Hilde Crevits, Vlaams minister van Zeevisserij, maakte hem vandaag bekend in gaststad Nieuwpoort. De keuze valt op de grijze garnaal, een product van de Belgische kustvisserij die een steuntje in de rug kan gebruiken. ILVO gaf daarvoor een positief advies op basis van de status van het Noordzeebestand en de positieve evolutie in de visserij.

De garnaal aangevoerd door onze vissers komt voornamelijk van onze kustvisserij, en hoewel de totale visserijsterfte waarschijnlijk boven het niveau voor de maximale duurzame opbrengst ligt heeft deze kortlevende soort een laag risico tot overbevissing. Het aandeel van de Belgische visserij in de totale vangsten van Noordzeegarnaal bedraagt minder dan 3%, maar de Noordzeegarnaal is daarmee wel de belangrijkste commerciële soort voor de Belgische kustvisserij.

Leefgebied

Het leefgebied van de Noordzeegarnaal is zeer ruim, en verspreid over de oostelijke Atlantische Oceaan. De garnalenvangst is echter voornamelijk een verhaal van de kustvisserij: het grootste deel van de vangst wordt gevangen in de kustgebieden van de Noordzee, voor België, Nederland, Duitsland en Denemarken. De Noordzeegarnaal verkiest ondiepe baaien tot 20 m diep met zandige bodems om zich te kunnen ingraven.

Uiterlijk en levenswijze

De Noordzeegarnaal behoort tot de orde van de Decapoda (of tienpotigen) en heeft dus 5 paar poten. De Noordzeegarnaal heeft een grijsbruin, doorschijnend lichaam (cfr. ‘grijze garnaal’, ‘crevette grise’, ‘brown shrimp’). Door het koken krijgen ze hun rozige kleur. Deze kreeftachtigen hebben een lang, smal lichaam dat wordt beschermd door een pantser of exoskelet. Achteraan hun lijf hebben ze een waaiervormige staart waarmee ze zich snel kunnen voortbewegen bij gevaar. Volwassen mannetjes kunnen tot 7 cm lang worden, volwassen vrouwtjes tot 10 cm.

Het is een kortlevende soort die zich snel voortplant en ongeveer drie jaar oud kan worden. Overdag graaft de garnaal zich in; alleen de ogen en voelsprieten steken dan uit het zand. ’s Nachts gaan ze op zoek naar voedsel. De voortplantingsperiode en -frequentie verschillen tussen leefgebieden. In de zuidelijke Noordzee zijn er zomer- en wintereieren. De vrouwtjes dragen de bevruchte eieren gedurende ongeveer één tot drie maanden aan hun achterlijf voordat de larven uitkomen. Deze leven dan eerst vrij zwemmend in open zee. Na verschillende groeifasen, waarin ze steeds weer vervellen, settelen ze zich uiteindelijk op de bodem in de buurt van de kust. Het broedsucces, en bijgevolg ook de vangsten, varieert enorm van jaar tot jaar.

Aanvoer

Er wordt het hele jaar door op garnaal gevist, maar het hoogseizoen ligt tussen augustus en november. Dan zijn de garnalen op hun dikst.

De Noordzeegarnaal wordt hoofdzakelijk in de Noordzee gevangen door Duitse, Nederlandse en Deense vissers. Deze drie landen samen zijn verantwoordelijk voor zowat 95% van de Europese aanvoer van Noordzeegarnaal. Garnaalschepen onder Belgische vlag landen jaarlijks tussen 600 en 1200 ton garnaal aan (2018-2020), minder dan 3% van de Noordzee-aanlandingen (zie figuur 3, 4 en 5) (ICES, 2020; De Belgische zeevisserij, 2020). De garnalen worden aan boord van het schip onmiddellijk in zeewater gekookt en vervolgens naar de visafslag of verwerkingsbedrijven (vaak in Nederland) gebracht.

De honger van de Belgen naar Noordzeegarnaal is groter dan wat de Belgische garnaalvissers aanvoeren. Er wordt dan ook veel Noordzeegarnaal ingevoerd, voornamelijk uit Nederland.

Bestand

De Noordzeegarnaal speelt een zeer belangrijke rol in het mariene ecosysteem. Het is een belangrijk prooidier voor veel soorten, waaronder zeevogels en vissen zoals kabeljauw en wijting, en is zelf een belangrijk roofdier van kleinere organismen. De soort groeit snel en is veerkrachtig, maar de inspanningen en efficiëntie nemen gestaag toe.

Van jaar tot jaar kunnen de aantallen garnalen sterk fluctueren, afhankelijk van een complexe set aan factoren (waaronder watertemperatuur, aanwezigheid van roofvissen, zoutgehalte, visserijdruk,...). Vanwege de korte levensduur van garnalen en hun variabele voortplantingssucces is een jaarlijkse bestandsschatting – zoals bij belangrijke vissoorten - en hierop gebaseerde totale aanvaardbare vangst (TAC) niet geschikt als evaluatietool. Wat wél een indicatie geeft over de gezondheid van het garnaalbestand is oogstcontrole door vergelijkingen van aanlandingen per inspanning.

Hoewel de soort snel groeit en hierdoor een laag risico heeft voor overbevissing ligt de visserijsterfte waarschijnlijk boven het niveau voor de maximale duurzame opbrengst (Bron: Marine Conservation Society), waardoor de rekrutering waarschijnlijk niet helemaal optimaal verloopt.

Visserij en beheer

De garnaalvisserij is een van de grootste visserijen in de Noordzee en wordt het hele jaar door beoefend door ongeveer 500 vaartuigen. Bij ons is de garnalenvangst voornamelijk een verhaal van kustvisserij. Van de Belgische vloot zijn ongeveer 30 vaartuigen uitgerust om garnalen te vissen. Velen hiervan zijn garnaalkorren, maar er zijn ook aanzienlijke vangsten van andere schepen die afwisselend op garnaal en platvis vissen. Ook op het strand wordt recreatief op garnalen gevist met kruinetten, te voet, te paard of met tractoren (Bron: www.zeevruchtengids.org).

De garnalenvisserij is erg seizoengebonden. In de winter is de aanvoer beperkt, dan trekken de garnalen dieper in zee of graven zich in de zeebodem in. In de zomermaanden keren zij terug naar de kust en is de vangst groter.

Om de op de bodem levende Noordzeegarnalen te vangen, maakt men gebruik van fijnmazige bodemsleepnetten (maaswijdte tussen de 16 en 32 mm). Hierdoor heeft deze visserij een impact op de zeebodem en is er een bijvangst van kleine garnalen en onvolwassen vissen. Sinds 2002 werd het gebruik van zeefnetten (‘zeeflappen’) ingevoerd. Dit is een aanpassing in het net die zorgt dat de garnaalkor minder ongewenste bijvangst heeft. Een grofmazig net voor de ingang van het vistuig zorgt ervoor dat vissen groter dan 10 centimeter kunnen ontsnappen. Deze ‘zeeflappen’ moeten in de Waddenzee het ganse jaar door gebruikt worden en zijn in de Noordzee en Franse kustwateren verplicht tussen 1 december en 1 mei (Bron: www.zeevruchtengids.org ).

Verder is de garnaalkor lichter dan de platvisboomkor en zijn er verschillende mariene beschermde gebieden waarin de toegang voor de boomkor beperkt is (bv. het grootste deel van de Deense Waddenzee is gesloten). Beheersing van de visserij-inspanning is ook één van de maatregelen.

Aangezien het leefgebied van de Noordzeegarnaal ruim verspreid is in de oostelijke Atlantische Oceaan is een multilaterale beheeraanpak nodig om het bestand effectief en duurzaam te beheren. Momenteel is de visserij op garnaal grotendeels ongereguleerd, het is één van de weinige commerciële soorten waarvoor er nog geen Europese vangstquota bestaan. Wel worden het aantal vergunningen, de maaswijdte en motorvermogen gecontroleerd, naast het gebruik van de zeeflap en de mariene beschermde gebieden (Bron: Marine Conservation Society, MSC).

De Deense, Duitse en Nederlandse visserij op Noordzeegarnaal in de Noordzee – goed voor 95% van de Europese productie – heeft sinds 2017 een MSC-certificaat verkregen (Marine Stewardship Council).

Besluit

Samenvattend kunnen we stellen dat de Belgische visserij op Noordzeegarnaal geen negatieve invloed heeft op het bestand. ILVO gaf een positief advies voor garnaal als ‘Vis van het jaar 2022’, wegens een laag risico op overbevissing en verduurzamingsinitiatieven in de visserij. Noordzeegarnaal gevangen door de Belgische vissers kan je met een gerust gemoed eten.