Nieuws Plantenpester: Xanthomonas hydrangeae, oorzaak van bladvlekken op Hydrangea arborescens

In de nazomer van 2011 werd aan het Diagnosecentrum gevraagd de oorzaak te onderzoeken van bladvlekken op teeltmateriaal van verschillende cultivars van de sneeuwbalhydrangea (Hydrangea arborescens). Op de kwekerij was de aantasting duidelijk aanwezig in de opkweek en in de containerteelt (foto 1 en 2). Ook in de jaren nadien werd de ziekte vastgesteld, op meerdere kwekerijen en ook op de eikenbladhortensia (Hydrangea quercifolia) (foto 3).

De Hydrangea (in België, Nederland en Frankrijk beter gekend als Hortensia) is de jongste tien jaar zichtbaar toegenomen in tuinen. Het zijn immers echte blikvangers met decoratieve groeiwijze en spectaculaire bloemen in verrassende en zeer gevarieerde kleurschakeringen. Ook het veredelingswerk van ILVO Plant heeft bijgedragen aan de revival met onder meer Hydrangea paniculata cv. Pinky Winky die door de coöperatieve vereniging Best-select wereldwijd wordt verdeeld. Ze bloeit vanaf de vroege zomer met witte bloemen die vanaf begin augustus een zachtroze blos vertonen. Daarna kruipt een rode gloed langzaam over de ganse bloemtros omhoog tot die volledig rood is. Maar laten we het nu verder over de bladvlekken hebben.

De bladvlekkenziekte treft vooral Hydrangea arborescens. Deze is in onze regio’s vooral populair door de cultivars ‘Annabelle’ en ‘Incrediball’ met witte bloembol en ‘Invincibelle‘ met roze bloembol. Bladvlekken zijn een typisch bacterieel verschijnsel. Ze beginnen als kleine olievlekjes op de onderzijde van de bladeren en groeien verder uit tot hoekige bruinzwarte vlekken tussen de bladnerven. Naarmate de infectie vordert versmelten individuele vlekjes tot grotere vlekken die het bladweefsel doen scheuren.

De massa’s bacteriën in de vlekjes worden in gele kolonies geïsoleerd op kweekmedium en zijn herkenbaar als Xanthomonas. Met de gangbare DNA-code werd de bacterie aanvankelijk als Xanthomonas hortorum geïdentificeerd. Die bacteriesoort is goed gekend als ziekmaker op tuinplanten en groenten, onder meer tomaat, wortel, artisjok, sla, pelargonium en klimop. Blad- en vruchtvlekken zijn het typische ziektebeeld van Xanthomonas hortorum. In Pelargonium veroorzaakt aantasting van het xyleem ook verwelking en verdroging omdat het watertransport naar de bladeren verstoord is.

Binnen Xanthomonas hortorum bestaan er dus veel varianten en om die toch enigszins van elkaar te onderscheiden werd het zgn. ‘pathovarsysteem’ ingevoerd. Een pathovar (pv.) is een groep van bacteriestammen in een bacteriesoort die een specifieke botanische familie infecteert. Zo zijn bijvoorbeeld de stammen die klimop infecteren in de pv. hederae ondergebracht en diegene die sla infecteren in de pv. vitians. Naderhand werd echter duidelijk dat het natuurlijk bereik van vatbare plantensoorten (de ‘host range’) van een pathovar ruimer is dan aanvankelijk aangenomen. De pathovars in Xanthomonas hortorum infecteren nu samen 65 plantensoorten in 15 botanische families, zelfs ongeteelde planten zoals paardenbloem (pv. taraxaci). En er zijn ook nog bacteriestammen in Xanthomonas hortorum die nog niet zijn toegewezen aan een pathovar, zoals deze uit pioenroos, alsem en lavendel.

Ook de Xanthomonas isolaten uit Hydrangea arborescens en Hydrangea quercifolia vormen een afzonderlijke groep in Xanthomonas hortorum, duidelijk apart van de gekende pathovars. Door analyse van de genoomsequenties konden ze worden beschouwd als een nieuwe bacteriesoort die Xanthomonas hydrangeae is genoemd. Tot nog toe is de ziekte niet waargenomen op Hydrangea paniculata en Hydrangea macrophylla. Ook na inoculatie zijn op die soorten geen bladvlekken te zien.

Het is aannemelijk dat bacterie uit Noord-Amerika werd geïntroduceerd. Hydrangea arborescens groeit van oorsprong in het zuiden en mid-westen van de Verenigde Staten. In de jaren 90 werd gerapporteerd over bacteriële bladvlekken van Xanthomonas op eikenbladhydrangea in de staat Georgia. Dit was mogelijks dezelfde bacteriesoort maar die bacterieculturen zijn verloren gegaan. Het teeltmateriaal van de eerste vaststelling in 2011 in Vlaanderen was echter wel afkomstig uit de VS.

Xanthomonas hydrangeae is alleen schadelijk op het blad. Hydrangea arborescens is een bladverliezende heester, dus zieke bladeren vallen af. De bacterie kan hierin wel overleven om dan in het voorjaar door opspattend water op jonge bladeren te worden afgezet. Wegnemen van afgevallen bladeren is dus belangrijk om herinfectie te vermijden.

Vocht bepaalt het leven van de bacterie op het plantoppervlak. De verspreiding is groot door bewerken van natte planten. Vocht is ook nodig voor infectie. Die gebeurt vooral langs de huidmondjes. Het bladoppervlak droog houden of er voor zorgen dat het na beregening snel opdroogt geeft de infectiekans een flinke dreun.

In het bacteriologisch onderzoek van ILVO-Plant werd echter aangetoond dat Xanthomonas hydrangeae ook in rustknoppen van Hydrangea arborescens kan overleven. Het verklaart meteen hoe de bacterie zich ongemerkt in teeltmateriaal zonder symptomen van de ene naar de andere kwekerij kan verspreiden. De aanpak van de bacterie zou dus best beginnen van zodra de rustknoppen ontwaken. Die is er op gericht om vermeerdering van de bacterie in toom te houden zodat het aantal nodig voor infectie niet wordt gehaald. Er zijn geen biologische bactericiden erkend waardoor de teler aangewezen is op een fytoproduct met koper.

De aanwezigheid van bacteriële bladvlekken hypothekeert de handel en uitvoer van Hydrangea arborescens en Hydrangea quercifolia. Het Verenigd Koninkrijk is een belangrijke afnemer. Er werden daar al meerdere zendingen uit Vlaanderen geweigerd. Ook zendingen uit kwekerijen in Nederland en Duitsland werden door de Britse invoerinspectie afgewezen. Reden genoeg om de aanpak van Xanthomonas hydrangea op de kwekerijen in Vlaanderen wat meer aandacht te geven.

Referenties

Cottyn B, De Paepe B, Dia NC, Van Malderghem C, Pothier JF & Van Vaerenbergh J. 2021. First report of bacterial leaf spot of Hydrangea in retail nurseries in Belgium caused by strains assigned to a new Xanthomonas hortorum clade. New Disease Reports 43:e10002. [doi:10.1111/ndr2.108]

Dia NC, Van Vaerenbergh J, Van Malderghem C, Blom J, Smits THM, Cottyn B & Pothier JF. 2021. Xanthomonas hydrangeae sp. nov., a novel plant pathogen isolated from Hydrangea arborescens. International Journal of Systematic and Evolutionary Microbiology 71

[doi: 10.1099/ijsem.0.005163. PMID: 34913859.

Dia NC, Morinière L, Cottyn B, Bernal E, Jacobs JM, Koebnik R. Osdaghi E, Potnis N & Pothier JF. 2022. Xanthomonas hortorum – beyond gardens: current taxonomy, genomics, and virulence repertoires. Molecular Plant Pathology 23: 597– 621.

[doi:10.1111/mpp.13185]

Uddin W, McCarter SM & Gitaitis RD. 1996. First report of oakleaf hydrangea bacterial leaf spot caused by a pathovar of Xanthomonas campestris. Plant Disease 80: 599.

[doi:10.1094/PD-80-0599B]