Nieuws Plantenpest(er): Phytophthora wortelziekten
Wat is Phytophthora en welke ziekten veroorzaakt deze pathogeen?
Phytophthora is een groep van schimmelachtige organismen. Binnen Phytophthora zijn er meer dan 220 soorten en vele daarvan kunnen ziekten veroorzaken bij planten. De meest bekende soort is Phytophthora infestans, de veroorzaker van dé aardappelziekte, die verantwoordelijk was voor hongersnood in West-Europa rond 1845 en leidde tot de massale emigratie van Ieren naar de VS. Hoewel P. infestans nu vrij goed beheerst kan worden door fungiciden en door gebruik van minder vatbare aardappelrassen, is het nog steeds één van de belangrijkste ziekteverwekkers in de landbouw. Een aantal Phytophthora soorten zoals P. infestans tasten vooral de bovengrondse plantendelen aan (zogenoemde “blad- en takphytophthora”), maar de meeste Phytophthora soorten veroorzaken eigenlijk problemen aan de wortels en/of de stambasis van planten (zogenoemde “wortelphytophthora”). In dit artikel gaan we het verder hebben over wortelphytophthora’s. Ze veroorzaken zowel problemen in de natuur als in de land- en tuinbouw en er zijn ook een aantal soorten waarmee we in de tuinen te maken krijgen en die moeilijk te bestrijden zijn.
Hoe verloopt het infectieproces en hoe herken je de symptomen?
Wortelphytophthora’s tasten doorgaans eerst de fijne wortels aan, en groeien zo door naar de dikkere wortels en de stambasis. De infectie en lokale verspreiding gebeurt meestal via zoösporen, een sporenvorm die via zwemdraden in staat is om zich over korte afstand actief te verplaatsen naar wortels. Water is essentieel voor Phytophthora: waterfilms zijn autostrades voor de verspreiding en natte bodems bevorderen infectie. Infectie leidt uiteindelijk tot wortelrot; de symptomen daarvan worden meestal pas maanden later zichtbaar, vaak tijdens warmere en droge perioden wanneer de plant net nood heeft aan een intact wortelsysteem. De symptomen van wortelphytophthora beginnen soms met bladvergeling en een ijlere plantengroei, maar evolueren meestal naar algemene verwelking en het afsterven van de plant. Symptomen van verwelking kunnen uiteraard ook steeds louter ten gevolge van extreme droogte zijn, dus een bevestiging van eventuele besmetting is zeker nodig.
De risico’s van exotische Phytophthora’s
Een aantal van de belangrijke Phytophthora soorten zijn ooit als exoot per ongeluk ons land binnengebracht. Niet alleen de welgekende P. infestans maar ook soorten zoals Phytophthora cinnamomi. Deze laatste is ondertussen ook sterk ingeburgerd in Europa en geeft onder andere problemen bij tamme kastanje, kurkeik en veel sierteeltgewassen. Het is een warmteminnende Phytophthora soort, die tijdens de recentere warme zomers aanzienlijke schade heeft veroorzaakt in de tuinbouw. Tijdens dergelijke droge perioden wordt immers ook veel water gegeven, wat infectie en verspreiding jammer genoeg bevordert.
Recente exotische introducties omvat soorten zoals Phytophthora ramorum, die zeer ernstige sterfte veroorzaakt heeft bij lorken in het Verenigd Koninkrijk. Exotische Phytophthora soorten kunnen soms een epidemie veroorzaken bij een plantensoort die in het oorsprongsgebied van de ziekteverwekker niet voorkomt. Dergelijke plantensoorten hebben nog geen resistentie tegen de pathogeen kunnen opbouwen, wat ze er zeer kwetsbaar voor maakt. Vele plantensoorten mogen daarom niet in de EU binnengebracht worden (al dan niet met grond), zodat er ook geen exotische pathogenen mee liften. Tijdens clandestiene of onwetende import kan het soms toch gebeuren, wat een groot risico inhoudt. Als dergelijke pathogenen toch geïntroduceerd worden en als dat vroeg genoeg opgemerkt wordt, kunnen quarantaine maatregelen er voor zorgen dat de ziekte ingeperkt blijft. Latente infectie, waarbij de pathogeen aanwezig is in de plant maar nog geen symptomen veroorzaakt, bemoeilijkt echter de detectie bij inspectie. Hierdoor is internationale verspreiding van de pathogeen, samen met het plantgoed, soms moeilijk te vermijden.
Wat kan ik er aan doen?
In eerste instantie is het belangrijk om insleep van de pathogeen te vermijden. Vermijd de aankoop van planten van onzekere herkomst. Indien mogelijk, hou je nieuwe planten een periode afzonderlijk (in quarantaine). Breng in geen geval planten of stekjes mee van (exotische) reizen!
Bij nieuwe aanplanten kan je ook kiezen voor plantensoorten die minder last hebben van Phytophthora. De Royal Horticultural Society (RHS, VK) publiceren lijsten van plantensoorten die vaak gerapporteerd worden met Phytophthora problemen en die je dus mogelijks wenst te mijden. Verkies je toch planten van deze lijst, maak dan zeker dat ze van een betrouwbare bron komen en zet ze op plaatsen met een goede drainage.
Als je toch planten met symptomen hebt, dan is bestrijding niet evident. Tegen wortelphytophthora zijn slechts enkele gewasbeschermingsmiddelen erkend en dan nog alleen voor professioneel gebruik. In privétuinen zijn dergelijke producten dus enkel toepasbaar via een tuinaannemer met fytolicentie. Bovendien is het bijzonder moeilijk om voldoende product tot aan de geïnfecteerde wortels te krijgen en ook de duursporen af te doden, waardoor de beheersing dus slechts tijdelijk is. Het valt te overwegen om de zieke plant dan te vervangen door een weinig vatbare plantensoort. Verwijder hierbij eerst zorgvuldig de aangetaste plant en probeer niet om deze ter plaatse te composteren, aangezien de duursporen dit kunnen overleven. Industriële compostering (bv. via containerpark) is wel doeltreffend.
Wat doet ILVO rond Phytophthora?
ILVO is betrokken bij verschillende aspecten van het Phytophthora onderzoek. Ten tijde van de P. ramorum epidemie werd intensief onderzoek verricht naar o.a. de verspreiding, overleving, waardplantresistentie en beheersing. Recent werd bij lavendel in kaart gebracht welke Phytophthora soorten er op voorkomen en welke daarvan de meer pathogene zijn. We werken ook aan de veredeling van Phytophthora-resistente lavendel cultivars. Daarnaast participeren we in FOD projecten waarin we opsporen of specifieke exotische Phytophthora soorten aanwezig zijn in België. Ten slotte zijn we partner in een VLAIO project waarin o.a. duurzame alternatieve beheersingsmethoden worden uitgetest voor de controle van Phytophthora in de openlucht sierteelt.
